به نام هستی بخش - بهروز فرهادیان – bfarhadian37@gmail.com - 1394
اصل قرآن
گستردگی و وسعت قرآن اجازه می دهد از منظرهای مختلف سخن گفت و نتیجه خاصی گرفت . آنچه روشن است کتاب آسمانی قرآن برای هدایت انسان نازل شد . نزول قرآن به گونه ای بود که قابل فهم بشر باشد . عمده موضوع این است که نزول در حد فهم انسان بوده یعنی میتوان گفت قرآن از نقطه بالا به پایین آمده است . این فرود نشانگر معنای عمیق قرآن است که شناخت آن در حد امکان ضروری است .
انسان نسبت به آن مقام لایتناهی ، بسیار ناچیز و ضعیف اما نسبت به سایر موجودات ، برتر و بالاتر است . با این ویژگی قرآن برایش نازل شد . پس فهم اصل قرآن برای او مقدور نیست اما عمل به آن الزامی بوده زیرا از منشاء جاودانی نازل شده است . این منشاء ، قرآن را از هر عیب و نقصی دور کرده است . عمل به فرآن اطاعت از خالقی است که به همه مخلوقات خود ، آگاه است و پاداش را حواهد داد .
نزول قرآن تغییر معنی است چون قصد ، هدایت انسان بود . انسان چون فرآن را می فهمد ، می تواند به آن عمل کند اما این به معنای درک معنی قرآن نیست . معنی آن بسیار گسترده است چنانکه نوعی ابهام در آن می باشد ، ابهامی که از آسمانی بودنش ریشه می گیرد . اینکه اصل قرآن چیست برای انسان نامفهوم و غیرقابل درک است . تفاسیر متعدد قرآن برای دستیابی به گوشه ای از معانی مندرج در آیات است اما هنوز همه معانی روشن نشده است . یک معنای جاودانه بودنش این است که در آینده هم تفاسیر دیگری ارائه می شود و گوشه دیگری از واقعیت های ناشناخته بیان خواهد شد .
این سیر تا ظهور حضرت مهدی (ع) ادامه دارد تا اینکه آن حضرت پس از ظهور ، مغنی اصلی فرآن را بیان می کند ولی مجوزی برای سکوت تا آن زمان نیست .
بهروز فرهادیان - bfarhadian37@gmail.com - 1394
سرقت پایان نامه
تا به حال انواع سرقت مشخص و راه های مقابله هم پیش بینی شده بود اما گاهی حوادثی پیش می آید که در تحلیل آنها تعجب و حیرت وجود دارد . یک روز به طور اتفاقی خبردار شدم که کس دیگری هم به عنوان نویسنده پایان نامه کارشناسی ارشدم از طریق دانشگاه شیراز معرفی شده است . تعجب کردم و علتی برای این کار نیافتم .
با پی گیری های بعدی معلوم شد قضیه صحت دارد و حتی در اینترنت هم منتشر شده است . نتوانستم علت این مسئله را دریابم چگونگی آن را توجیه کنم .
درد و رنج و مشکلات نگارش پایان نامه پوشیده نیست . نگارنده هم روزها و ماه های متوالی با تلاش فراوان پایان نامه را به اتمام رساندم ولی کس دیگری ، بدون زحمت خود را نویسنده می داند !
بزرگی در این است که حدود خود را بشناسیم و حق الناس را رعایت کنیم . با درازدستی به حقوق دیگران شرط انصاف رعایت نشده است . کسی که راهنمایی می کند تنها نقش استاد راهنما را دارد و نقشی در نویسندگی نخواهد داشت .سخت است که زحمات دیگران را به نام خود ثبت کرد . آیا استاد راهنما از این مسائل بی خبر است ؟ اگر چنین باشد وای به حال و روز دانشگاه شهید چمران اهواز ! هر چه به دست آید در برابر نادیده گرفتن حق دیگران ، ناچیز است .
شاید آنچه به عنوان نوشته های خود فرستاده ، پایان نامه هایی باشد که تنها نقش راهنما را داشته ! و عجیب اینکه پایگاه تخصصی هم با آنهمه موضوعات مختلف ، متوجه نشد !
به نام هستی بخش - بهروز فرهادیان - bfarhadian37@gmail.com - 1393
نظم
با دقت وسایل خانه را مرتب می کرد و هر چیز را در جای خود می نهاد و مرتب آنها را پاکیزه می کرد و از فرزندان می خواست نظم را حفظ کنند . نظم خانه به او آرامش و اطمینان می داد چون می دانست هر وسیله کجاست ، به هنگام نیاز براحتی به آن دسترسی پیدا می کرد . هر کس تابع نظم انضباط نبود و نظم را بر هم می زد ، بازخواست می شد . این نظم را دلیل اراده ، آگاهی ، توانایی و آینده نگری خود میدانست . این شیوه هر آدم منطقی و معتدلی است و کسی بر آن ایراد نمی گیرد
چرا دنیا را با همین ایده نگاه نکنیم ؟ هر چیز در جای مناسب و منطقی است . ماه ، خورشید و دیگر کرات به شکلی قرار گرفته اند که زندگی بشر روی کره زمین ممکن شده است . همه اجزاء بدن ، اکسیژن ، آب و دیگر اجزاء مورد نیاز در جایی قرار دارند که امکان حیات بشر بر روی کره زمین را فراهم کرده است .
در سایر پدیده ها هم هماهنگی بین شرایط محیطی و اجزاء بدن وجود دارد بگونه ای که موجودات جاندار در هوا و دریا و خشکی زندگی می کنند و این هماهنگی بخوبی قابل درک است .
عقل بشر ، پدیده ها و نظم حاکم بر جهان را ناشی از تصادف نمی داند .
سردرگمی و بی نظمی مشاهده نمی شود چون تصادفی در کار نیست . در تصادف ، علم و آگاهی وجود ندارد و آسایش و راحتی به دست نمی آید .
نظم حاکم بر جهان حکایت از ناظمی آگاه ، مختار ، با اراده و توانا می کند . ناظمی که هر پدیده را در جایی قرار داده که احساس کمبود نمی شود . بدن انسان با شرایط مختلف آب و هوایی سازگار است . مناطق گرمسیر ، سردسیر ، برف گیر ، کوهستانی و دریا برای انسان قابل زیست است . کاری شگفت که سایر موجودات قادر به آن نیستند .
همین شگفتی ، مسئولیت را به دنبال دارد و باید روزی پاسخگو باشد که این اعضاء را کجا و چگونه به کار برده است . بدیهی است که خالق می تواند فرمان به امر و نهی دهد و اطاعت از این فرامین ، سعادت جاودانی را به دنبال دارد زیرا فقط او آگاه به خوب و بد است . بدون باور به علم و آگاهی آفریننده ، نظم پدیده ها قابل توجیه نیست .
به نام هستی بخش - بهروز فرهادیان - اردیبهشت bfarhadian37@gmail.com - 1394
ثبت اعمال
با دقت فیلم را نگاه می کرد و به رفتارها وسواس یود . از رفتارهای خوب لذت می برد و از رفتارهای بد ناراحت می شد . از هنرپیشه ای که می توانست نقشش را خوب اجرا کند ، خوشش می آمد . ولی فکر می کرد که همه آدمها که کار خوب نمی کنند . در این دنیا همه رفتاری می توان دید ولی نکته اینجاست که رفتارها ثبت می شوند . فیلمها رفتارهای ثبت شده هستند و بینندگان خود قضاوت می کنند .
چه بسا رفتارهایی که در فیلم دیده ، مورد تقلید قرار گیرد و عملا در زندگی اجرا شود . این است که هر چه در فیلم ها رفتار خوب نشان داده شود ، کیفیت بهتر است . از این زاویه ، ارزش کار هنرپیشه بحوبی نمایان می شود . هنرپیشه ای که نقشش را بخوبی اجرا کند فردی توانا است .
معمولا هنرپیشه ، فیلم خود را می بیند و نقاط قوت و ضعف را شناسایی و بررسی می کند تا بر تجربه خود بیفزاید . هنرپیشه های بزرگ با کسب این تجربه ها به بزرگی رسیدند .
آدمها هم هنرپیشه اند . هر کس سعی میکند عمل خود را خوب اجرا کند و بخوبی ثبت کند . ثبت اعمال اگر برای رضای خدا بود ، ارزش دارد یعنی عمل هر چند بزرگ اگر برای رضای خدا نباشد ، بی ارزش است . ارزش اعمال در این دنیا روشن نمی شود و عده ای هم همین موضوع را نمی پذیرند . اگر ثبت اعمال برای رضای خدا نباشد ، پاداش را از او نمی توان انتظار داشت . به هر حال برای هر کس عمل انجام گیرد ، پاداش هم از او قابل انتظار است .
صبر و تحمل تعیین کننده است و بدون آنها نمی توان به نتیجه رسید . صبر و تحمل هم ثبت می شوند و پاداش دارند و عمل به فرامین الهی بدون آنها ممکن نیست . همین که اعتقاد به ثبت عمل بوجود آید همه سختی ها قابل تحمل خواهند بود .
مشکل است که با وجود شیطان و وسوسه های مدام او ، اعمال فقط برای رضای خدا ثبت شوند ولی همه اطمینان و دلخوشی به الطاف کریمانه و رحم و بخشش اوست . عملی که با وجود وسوسه های شیطانی فقط برای رضای خدا به ثبت برسد ، جاودانی است و پاداش دارد .
اطمینان به آنچه اعتقاد شده به دلیل آموزه های آخرین پیامبر آسمانی است که آموزش های آسمانی اش بی عیب و نقص است . این آموزش ها هم ثبت جاودانی اند . آرامش و صبوری نتیجه دل بستن به این آموزه های ثبت شده الهی است .
تفکر درباره ثبت اعمال و اینکه هیچ چیز نابود نمی شود انسان را صبور و راضی نگه می دارد و همیشه در پی اعمال نیک است تا پرونده ای قابل دفاع بسازد .
چه بخواهیم و چه نخواهیم اعمال ما ثبت می شوند و قبول یا نفی ما در اصل مسئله ناثیرگدار نیست و روزی مجبور به پاسخگویی هستیم .
بهروز فرهادیان bfarhadian37@gmail.com -
چکیده
تحقیق حاضر روند مجموعه سازی در کتابخانه های عمومی استان خوزستان را با تأکید بر نظرات کتابداران و مراجعین بررسی می نماید .
پس از ارائه تعاریفی از کتاب ، کتابخانه های عمومی مورد بررسی قرار گرفته است . چون جامعة تحقیق ، کتابخانه های عمومی استان خوزستان بود دربارة سابقة تاریخی ، موقعیت جغرافیائی و وضعیت کتابخانه های عمومی این استان ، به اختصار مطالبی ذکر شده است .
برای این تحقیق ، دو نوع پرسشنامه تهیه و به 28 کتابخانه عمومی در استان خوزستان که به طور تصادفی انتخاب شدند ، ارسال شد . 68 برگ پرسشنامة کتابدار و 660 برگ پرسشنامة مراجعین ، تکمیل و عودت داده شد . در تجزیه و تحلیل نهائی 55 برگ پرسشنامة کتابدار و 504 برگ پرسشنامة مراجعین مورد استفاده قرار گرفت .
در تجزیه و تحلیل نهائی داده ها ، معلوم شد که مجموعه سازی در کتابخانه های عمومی استان خوزستان بر اساس نیازهای مراجعین صورت نمی گیرد و کتابداران و مراجعه کنندگان نیز از روند فعلی رضایت ندارند .
این تحقیق روشن کرده است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با گزینش ، انتخاب و تهیه مواد کتابخانه ای برای کتابخانه های عمومی ، عملا به نیاز مراجعه کنندگان و نظر کتابداران بی توجهی نشان می دهد . جایگاه کتابداران به حد نگهبان کتاب تنزل داده شده است و کتابداران نتوانسته اند فعالیتی شایسته در رفع نیازهای جامعة کتابخانه داشته باشند .
اکثر مراجعین به کتابخانه های عمومی استان خوزستان ، دانش آموزان هستند که برای مطالعه کتب درسی و کمک درسی به کتابخانه های عمومی مراجعه می کنند . به این ترتیب ، کتابخانه های عمومی استان خوزستان از اهداف و وظایف خویش به دور مانده و نقش کتابخانه های آموزشگاهی را ایفاء می کنند .
بخش پایـانـی ، محدودیت هـای تحقیق ، مشکلات کتابخانـه هـای عمومـی استـان
خوزستان ، راه حل ها و پیشنهادهائی برای تحقیقات آینده را در بر می گیرد .
مقدمه
دانشِ جامعـة استفاده کننده و نوع و کیفیت خدماتِ اطـلاع رسانی کتابخانه هـای عمـومی ، ارتباطی دوسویه دارند و در تعاملی پایدار می توانند فرهنگ جامعه را دگرگون سازند . هر چه سطح دانشِ افرادِ تحت پوشش کتابخانه های عمومی بیشتر باشد ، سطوح بالاتری از اطلاعات مورد نیاز خواهد بود ؛ در نتیجه کتابخانه های عمومی برای دستیابی به مواد کتابخانه ای مورد نیاز ، فعال تر و پویاتر خواهند شد . این تعامل به رشد «کتابخانه» و «جامعه» خواهد انجامید . آثار رفع نیازها ، مستقیم یا غیر مستقیم بر فرهنگ عمومی ، اقتصاد ، سیاست و ارتباطات اجتماعی تأثیر خواهد گذاشت . بنابراین شاید بتوان ادعا کرد که سطح دانش و آگاهی مردم یک جامعه را از فعالیت کتابخانه های عمومی می توان تشخیص داد .
کتابخانه های عمومی جوامع پیشرفتة صنعتی ، با بهره گیری از فناوری نوین مخابراتی ، رایانه ای و استفاده از خدمات پیوسته ، خدمات اطلاع رسانی را به سطوح عالی رسانده اند . دستیابی سریع مراجعه کنندگان ، محققین و کاوشگران به اطلاعات مورد نیاز ، منتهی به رشد فرهنگ اجتماعی ، بهبود وضعیت اقتصادی ، افزایش توانائی های سیاسی و نوگرائی های پیوسته و بی وقفه در عرصه های مختلف زندگی اجتماعی شده است .
کتابخانه های عمومی با چنین کارکردی ، به عنوان «انبار کتاب» یا مجموعه ای از کتب و مواد کتابخانه ای که پیوستگی خاصی با نیازهای مراجعه کنندگان ندارند ، نگریسته نمی شوند ، بلکه مرکز مهم اطلاع رسانی و از عوامل اصلی ارتقاء فرهنگی و جلوه های مختلف زندگی اجتماعی به شمار می روند . نیروهائی آموزش دیده و آگاه به علوم و فنون روز و متخصص با عنوان اطلاع رسان یا کتابدار، بار سنگین این مسئولیت را بر دوش دارند . روشن است که این نگرش به کتابدار ، با نگرش ساده که کتابدار را فقط «نگهبان کتاب» یا «رابط فیزیکی بین کتاب و استفاده کننده » می داند ، قابل قیاس نیست .
آیا کتابخانه های عمومی در استان خوزستان چنین جایگاهی دارند و آیا مجموعه سازی در این کتابخانه ها بر اساس نیازهای اطلاعاتی جامعة کتابخانه صورت می گیرد ؟ پژوهش حاضر به دنبال یافتن پاسخ چنین سؤالاتی است .
فصل اوّل
کتاب و کتابخانه
1- تعریف کتاب
2- تعریف کتابخانه
3- جامعة کتابخانه
4- کتابخانه های عمومی
5- رسالت کتابخانه های عمومی
6- وظایف کتابخانه های عمومی
7- ویژگی های کلی کتابخانه های عمومی
8- تاریخچه کتابخانه های عمومی در ایران
9- مجموعه سازی
10- اهمیت مجموعه سازی
11- خوزستان
12- کتابخانه های عمومی استان خوزستان
به منظور روشن شدن مباحث ، تعاریفی از واژه های اصلی این تحقیق ، ارائه می شود .
1- تعریف کتاب
برای «کتاب» تعاریف مختلفی ارائه شده که برخی از آنها از نظر وسعت شمول و محدوده با یکدیگر کاملاً تفاوت دارند . مقایسة نمونه ای از این تعاریف در فهم موضوع می تواند مؤثر باشد . سلطانی (1379) در تعریف کتاب آورده است :
«مجموعه ای از لوحه های چوبی یا عاجی ، یا مجموعه ای از ورقه های کاغذ ، پوست آهو یا ماده ای همانند آن ، اعم از دستنویس یا چاپی که با هم به نخ کشیده شده یا صحافی شده باشند . به طور معمول ورقه های تا شده و صحافی شدة بسیار که حاوی مطالب است .»
اساس این تعریف بر دوختن یا چسباندن ورقه های مختلف نوشتاری است که حاوی مطلب
می باشند . چنین تعاریفـی هر نـوع ابزار نوشتاری دیگر را که دارای این ویژگـی هـا نباشند ، کتاب نمی داند .
ابرامی (1379) در تعریف کتاب می نویسد :
«کتاب (1) یک رسانة گروهی است که (2) در آن مطالبی ضبط شده باشد ؛ (3) قابل انتقال باشد و (4) بازیابی مطالب آن از نظر زمان و مکان محدود نباشد.»
در این تعریف ، معنای پیشین کتاب به معنایی وسیع و گسترده تبدیل شده است . ویژگی های چهارگانه اختصاص به تعدادی ورق که از کناره به هم چسبانده یا دوخته شده باشند ، ندارد بلکه بروشورها ، ادواری ها ، نقشه ها ، لوح های فشرده ، دیسک ها ، جزوه ها ، نوارهای صوتی و تصویری ، عکس ها ، فیلم ها و میکروفیلم ها و سایر مواد کتابخانه ای را نیز در بر می گیرد . همانگونه که الواح گلین ، استخوان نوشته ها ، سنگ نوشته ها ، تومارهای پاپیروس ، چرم نوشته ها و… نیز دارای چنین خصوصیاتی بودند .
در این رساله ، تعریف پیشین کتاب مورد نظر می باشد .
2- تعریف کتابخانه
ابرامی (1379) کتابخانه را نهادی میداند که : «دانش مدون را گرد می آورد و برای بهره وری بیشتر بدان نظم می بخشد . از این رو کتابخانه ، با توجه به وظیفه ای که در نگهداری و نظم دانائیهای ضبط شده دارد حیاتیترین عامل تبادل فکریست .»
3- جامعة کتابخانه
گروهی از مردم که کتابخانه برای رفع نیازهای اطلاعاتی آنان بوجود آمده ، جامعة کتابخانه نامیده می شوند . مثلاً دانشجویان و اساتید برای کتابخانـه های دانشگاهی ، جامعة کتابخانه محسوب می شوند .
4- کتابخانه های عمومی
کتابخانـه ها را بر اساس جامعة کتابخانـه ، می توان به کتابخانـه ملـی ، کتابخانـه کودکـان و
نوجـوانان ، کتابخـانه آموزشگاهـی ، کتابخـانه دانشگاهی ، کتابخـانه تخصصی ، کتابخـانه شخصی و کتابخانه عمومی تقسیم کرد .
کتابخانه های عمومی مسئولیت پاسخگوئی به نیازهای عموم مردم و خدمات رسانی به آنها را دارند . هر فرد جدا از میزان سواد ، شغل ، پایگاه اجتماعی و طبقاتی ، نژاد ، تخصص ، گرایش سیاسی ، جنسیت ، دورة سنی و… می تواند از این نوع کتابخانه استفاده کند .
از آنجا که تأمین هزینه های کتابخانه های عمومی بر عهده دولت است ، معمولاً این کتابخانه ها پولی را برای ارائه خدمات دریافت نمی کنند گرچه ممکن است برای تأمین برخی هزینه ها ، مبلغ اندکی از اعضاء دریافت شود .
کتابخانه های عمومی باید امکاناتی فراهم نمایند تا مردم به راحتی و بدون مانع بتوانند به منابع مورد نیاز دست یابند . همچنین در برابر معلولین و نوسوادان ، علاوه بر تأمین مواد خاص مورد نیاز آنان ، مسئولیت آماده سازی شرایط محیطی برای امکان دستیابی به مواد کتابخانه ای خاص آنان را دارند .
5- رسالت کتابخانه های عمومی
یونسکو در بیانیه 1994 ، برای کتابخانه های عمومی رسالت های زیر را قائل شده است :
1- ایجاد و تقویت عادات مطالعه در کودکان از سنین پائین کودکی ؛
2- حمایت از فرد و خودآموزی به همان میزان آموزش رسمی در تمام سطوح ؛
3- ایجاد فرصتهایی برای گسترش خلاقیت شخصی ؛
4- تحریک تخیل و آفرینندگی کودکان و نوجوانان ؛
5- ارتقاءِ آگاهی از میراث فرهنگی ، قدردانی از هنرها ، دستاوردهای علمی و اختراعات ؛
6- ایجاد دسترسی به اصطلاحات فرهنگی تمام هنرهای نمایشی ؛
7- ترویج گفتگوی بین فرهنگی و توجه به اختلافات فرهنگی ؛
8- حمایت از رسوم و سنتهای شفاهی ؛
9- تأمین دسترسی شهروندان به تمام انواع اطلاعات جامعه ؛
10- ایجاد خدمات اطلاعات کافی برای سرمایه گذاران اقتصادی و بازرگانی محلی ، انجمنها و گروههای علاقمند ؛
11- تسهیل گسترش اطلاعات و مهارتهای سواد کامپیوتری ؛
12- حمایت و مشارکت در فعالیتها و برنامه های سوادآموزی برای تمام گروههای سنی ، و راه اندازی اینگونه فعالیتها در صورت لزوم .
6- وظایف کتابخانه های عمومی
با عنایت به رسالت کتابخانه های عمومی ، چنین استنباط می شود که این کتابخانه ها برای رسیدن به اهداف خود لازم است اعمال زیر را در دستور کار قرار دهند :
1- تهیه ، حفظ و نگهداری مواد کتابخانه ای مورد نیاز جامعة کتابخانه . برای این منظور مسئولین کتابخانه باید با مراکز دانشگاهی ، آموزشگاه ها ، سازمان ها و ادارات محلی به قصد اطلاع بیشتر از نیازهای جامعة کتابخانه ، ارتباط برقرار نمایند .
2- سازماندهی مواد طبق معیارهای فنی بین المللی به منظور سهولت در بازیابی .
3- ایجاد زمینه و روشهای مناسب برای بهره گیری مطلوب استفاده کننده از کتابخانه .
4- کمک به مراجعه کنندگان برای دستیابی به مواد مورد نیاز .
5- فراهم آوری امکانات جهت حمایت از محققین .
6- جمع آوری اسناد ، گزارش تحقیقات ، عکس ، نقشه ، نشریه ، پوستر و مدارک مربوط به
انتخابات و فعالیتهای انتخاباتی ، گروههای هنری ، سیاسی ، منابع و فعالیتهای اقتصادی ، آثار باستانی و هر نوع مدرکِ مربوط به محل و گردآوری آثار و نوشته های نویسندگان ، هنرمندان و شخصیت های محلی .
7- ویژگی های کلی کتابخانه های عمومی
اهداف و وظایف کتابخانه های عمومی ، احتمالأ چنین انتظاری را موجب می شوند که این نوع از کتابخانه ها دارای ویژگی هایی از جمله موارد زیر هستند :
الف : مطالب و موضوعات موجود در کتابخانه ، مورد علاقه و استفادة مردم اند .
ب : منابع موجود ، نیازهای اطلاعاتی مراجعین را برطرف می سازند .
ج : مواد کتابخانه ای ، در موضوعات مختلف انتخاب شده اند .
د : موضوعات و منابع ، روزآمد و تازه اند .
ه : در کتابخانه ، منابع سرگرمی و تفریحی وجود دارد .
و : مواد مختلف دربارة موقعیت جغرافیائی ، تاریخی ، سیاسی ، فرهنگی و اقتصادی محلی و آثار و نوشته های افراد و شخصیت های محلی در کتابخانه موجود است .
8- تاریخچه کتابخانه های عمومی در ایران
قریب یک قرن پیش ، در شمارة 418 نشریه «تربیت» در مطلبی با عنوان «کتابخانة ملّتی» (کتابخانه عمومی) با اشاره به اینکه کارها با فراهم شدن اسباب به سامان می رسد و شرط عمده گسترش علم و دانش ، کتابخانة ملّتی است ، نوشته شده که کتابخانة ملّتی :
«اسباب تسهیل مشکلات طالبان معرفت از غنی و فقیر میشود مخصوصاً برای مردم بی بضاعت یا کم استطاعت که نمیتوانند در تحصیل هـر نسخه و کتابی بصندوق [به صندوق] و کیسة خـود رجـوع کنند و ناچارند که بعاریت [به عاریت] و امانت مطلوب مرغوب را بدست آرند….»
«تربیت» ، در اعتبار و ارزش کتابخانة عمومی می نویسد :
«کرسی ملک یا پای تخت مملکت مخصوصاً کتابخانة عمومی میخواهد یعنی کتابخانة که همه کس بتواند برود در آن بنشیند و هر کتابی را که میخواهد بطلبد بگیرد بخواند از روی آن مطالب بنویسد و استخراج کند و بیرون آید و در ممالک متمدنه اولاً کتابخانة عمومی اسباب اعتبار پای تخت و رقابت کرسیهای دول با یکدیگر میباشد ثانیاً رفع حاجت طلّاب و مؤلّفین و مصنّفین و ارباب تفنّن و غیره را مینماید و ثالثاً… علوم و معارف را شایع و منتشر میسازد….»
ایـن نشریه ، کتابخانه هـای عمومـی را «نخستین خیرات و مبرات متمدنین عالـم امـروز»
می داند .
در سوابق تاریخی کتابخانه عمومی در ایران ، ظاهراً نخستین بار از کتابخانه ای با نام «کتابخانه معارف» سخن به میان آمده است . پور احمد (1357) به نقل از صوتی در «تاریخچة کتابخانة ملّی ایران» می نویسد که در 17 جمادی الثانی 1316 قمری کتابخانه ای به نام «کتابخانه ملی» در محل مدرسه دارالفنون افتتاح شد که در سال 1324 قمری کتب کتابخانه دارالفنون نیز به این کتابخـانه انتقال داده شدند . در سال 1338 قمری (1298 شمسی) کتابخانه ملی به «کتابخانه معارف» تغییر نام داده شد.
نظام نامة داخلی کتابخانه معارف مصوب 28 قوس 1302 دارای نکاتی است که اطلاع از آن مفید خواهد بود . موادی از فصل دوم این نظام نامه که مربوط به «واردین کتابخانه» است ، به شرح زیر می باشد :
ماده 15- کتابخانه عجالتاً تا ساعاتیکه وزارتخانه مفتوح است برای استفاده عمومی باز و هر کس با رعایت شرایط ذیل میتواند بکتابخانه ورود نماید .
ماده 16- صحبت بلند و استعمال دخانیات و بلندخواندن کتاب ممنوع است .
ماده 17- در وقت مطالعه باید با ملاحظه کتاب را روی میز گذاشته مطالعه نمود روی زانو گذاشتن و روی کتاب افتادن و کاغذ برای استنساخ روی کتاب گذاردن ممنوع است .
ماده 18- استنساخ از روی کتاب مانعی ندارد فقط گیرنده باید کاملاً معروف مدیر کتابخانه باشد و رعایت محافظت کتاب از سیاه شدن و ضایع شدن لازم است .
ماده 19- کاغذ و قلم و مواد برای استنساخ ممکن است در مورد احتیاج بواردین [به واردین] داده شود .
کتابخـانه معـارف در سال 1353 قمری (1313 شمسی) تغییر نام یافت و «کتابخانه عمومـی
معارف» نامیده شد . در 9 دی ماه 1313 شمسی آئین نامه ای مشتمل بر 23 ماده و 4 تبصره برای این کتابخانه به تصویب وزیر وقت رسید . سرانجام در شهریور 1316 شمسی (1356 قمری) این کتابخانه مجدداً «کتابخانه ملی» نامیده شد .
برابر مادة یک قانون تأسیس کتابخانه های عمومی ، مصوب 29 دی ماه 1344 ، شهرداری ها موظف شدند 5/1 در صد از کل در آمد سالانه را برای تأسیس ، خرید کتاب و تجهیز کتابخانه ها اختصاص دهند .
با تصویب این قانون ، انجمن کتابخانه عمومی در شهرها تشکیل شد . ادارة این انجمنهـا بـه
عهدة هیأتی متشکل از وزیر فرهنگ و هنر و پنج نفر دیگر که به پیشنهاد وی انتخاب می شدند ، قرار گرفت . این هیأت به نام «هیأت امناء کتابخانه های عمومی کشور» نامیده شد .
در دی ماه 1352 مجلس با تصویب تبصره ای ، کمک 5/1 در صدی شهرداری ها را قطع و کلیه امور مربوط به کتابخانه ها از جمله تأمین اعتبارِ کتابخانه ها را به وزارت فرهنگ و هنر واگذار کرد . در سال1361 اداره کل کتابخانه های عمومی کشور جایگزین هیأت امناء کتابخانه های عمومی شد اما در سال 1368 دوباره با همان نام قبلی به فعالیت خود ادامه داد .
تا بهار سال 1378 ، تعداد 1300 کتابخانه عمومی در کشور وجود داشت .
ارائه خدمات و رسیدن به اهداف کتابخانه های عمومی ، منوط به وجود مجموعه ای مناسب است تا بتواند پاسخگوی نیازهای مراجعه کنندگان باشد . به این دلیل به توضیحاتی دربارة مجموعه سازی خواهیم پرداخت .
9- مجموعه سازی
مجموعه سازی عبارت است از گردآوری موادی حاوی اطلاعات و داده ها بر اساس طرحی تنظیم شده به منظور پاسخ گوئی به نیاز مراجعه کنندگان . طرح تنظیمی برای گردآوری مواد ، تابعی است از سیاستهای کلی فرهنگی ، اقتصادی و اجتماعی کشور . دیانی (1377) معتقد است مجموعه سازی نوعی برنامه ریزی است که اهداف کوتاه مدت و بلند مدت کتابخانه را در پیوند با مجموعه توصیف می کند .
سلطانی (1379) مجموعه سازی را برنامه ریزی شیوة گردآوری مواد می داند به گونه ای که علاوه بر رفع احتیاجات فوری ، مجموعه ای منسجم به وجود آید تا بر مبنای اهداف و خدمات پیش بینی شده ، نیازهای سال های آینده را برآورده سازد .
10- اهمیت مجموعه سازی
رشد علم در جهان و تنوع شاخه های علوم ، چنان حیرت انگیز و گسترده شده که بخش عظیمی از آن ـ علی رغم امکانات و توانائی های فناوری نوین ـ به تور کاوشگرِ زیرک نمی افتد . نه زمان اجازه چنین کاری می دهد و نه توانائی های فردی . در چنین فضائی است که جوینده و محقق برای رفع نیازهای اطلاعاتی خویش به گزینش مواد اطلاعاتی روی می آورد . البته هر محقق تلاش می کند گزینش اطلاعات بر اساس ضوابطی صورت پذیرد تا مفیدترین اطلاعات را در کوتاه ترین زمان در اختیار گیرد . او برای اینکار در ابتدا نیازهای اطلاعاتی خویش را بخوبی شناسایی می کند تا گزینش اطلاعات ، در رفع این نیازها مؤثر واقع شود .
همین اصل در تهیه مواد کتابخانه ای صادق است . کثرت موضوعات و تنوع مواد کتابخانه ای به ویژه با توجه به کمبود اعتبار و کمبود فضا ، امکان جمع آوری همة مواد را در کتابخانه منتفی می سازد . مهمتر اینکه ارتباط گزینش مواد اطلاعاتی با نیازهای محققین و مراجعه کنندگان به کتابخانه ، اصل تلاش در جهت گردآوری همة مواد را نامعقول می سازد .
در واقع یکی از مهمترین فلسفه های پیدایش کتابخانه ها ، رفع نیازهای اطلاعاتی مراجعه کنندگان بوده است . گزینش مواد عقلاً باید مرتبط با فلسفه و هدف تشکیل کتابخانه صورت گیرد . بنابراین پس از شناخت نیاز های مراجعه کنندگان ، گزینش مواد کتابخانه ای مهمترین کار خواهد بود . تشخیص اینکه از میان صدها مواد کتابخانه ای در انواع مختلف از جمله کتب ، ادواری ها ، فیلم ها ، میکروفیلم ها ، مدل ها ، جزوه ها ، نقشه ها ، فیلم های ویدئویی ، نوارهای ضبط صوت ، لوح های فشرده و…کدامیک مورد نیاز مراجعه کنندگان است ، تخصص ، مهارت و تجربة خاصی می طلبد .
مجموعه سازی ، یکی از مهمترین و اساسی ترین کارها در کتابخانه است . کتابخانه برای پاسخ به نیازهای مراجعه کنندگان بنیاد نهاده می شود . یکی از نشانه های تناسب مجموعه با نیازهای مراجعین ، استفاده از مواد کتابخانه است . پس ساخت مجموعه باید بگونه ای باشد که مواد کتابخانه ای همیشه مورد استفادة مراجعین قرار گیرد . موادی که در فاصله ای زیاد مورد استفاده قرار نمی گیرند یا به ندرت به امانت گرفته یا استفاده می شوند ، نشان از ناهماهنگی مجموعه با نیازها دارند .
کاریگان (1376) معتقد است هماهنگی مجموعه با نیازها و علایق استفاده کنندگان ، میزان استفاده از مجموعه و در نتیجه بهره وری آن را بیشتر خواهد کرد . به این جهت می نویسد ارتباط مجموعه با نیازها و علایق استفاده کنندگان ، تعیین کنندة سطح استفاده از مجموعه و بازده سرمایه است .
با توجه به اینکه تحقیق حاضر در ارتباط با مجموعه سازی در کتابخانه های عمومی استان خوزستان است ، ضرورت دارد در اینجا نگاهی کلی و مختصر به موقعیت جغرافیائی این استان و کتابخانه های عمومی آن انداخته شود .
11- خوزستان
خوزستان با مساحتی حدود 746/64 کیلومتر مربع در جنوب غربی ایران قرار دارد و «از شمال غربی با استان ایلام ، از شمال با استان لرستان ، از شمال شرقی و مشرق با استانهای چهار محال بختیاری و کهکیلویه و بویر احمد ، از جنوب شرقی با استان بوشهر ، از جنوب با خلیج فارس و از مغرب با کشور عراق هم مرز است .»
بر اساس آخرین تقسیمات کشوری ، استان خوزستان به مرکزیت شهر اهواز دارای 16 شهرستان ، 34 شهر ، 36 بخش ، 112 دهستان و 565/6 آبادی می باشد . شهرستان های استان عبارتند از : آبادان ، امیدیه ، اندیمشک ، اهواز ، ایذه ، باغملک ، بندر ماهشهر ، بهبهان ، خرمشهر ، دزفول ، دشت آزادگان ، رامهرمز ، شادگان ، شوش ، شوشتر و مسجدسلیمان .
آب و هوای خوزستان ـ جز در برخی مناطق کوهستانی ـ خشک و نیمه خشک است . متوسط بارندگی سالیانه حدود 266 میلیمتر می باشد . متوسط درجه حرارت در این استان ، حدود 2/31 درجه سانتیگراد و حداکثر آن به بیش از 50 درجه سانتیگراد نیز رسیده است . در زمستان متوسط درجه حرارت حدود 9/14 درجه سانتیگراد و حداقل آن به ندرت به زیر صفر می رسد .
برخی رودخانه های مهم آن عبارتند از : کرخه ، کارون ، جراحی یا مارون و دز . اولین چاه نفت ایران و خاورمیانه در سال 1908 در شهرستان مسجدسلیمان به نفت رسید .
بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن آبان 1375 ، جمعیت استان 772/746/3 نفر (529/910/1 مرد و 243/836/1 زن) بوده که 64% جمعیت در نقاط شهری و 35% در نقاط روستائی ساکن بوده و 1% نیز غیر ساکن بودند .
کارکنان ادارات و سازمانهـای دولتی در سال 1378 مجموعاً 310/186 نفر (233/150 مرد –
077/36 زن) بودند .
12- کتابخانه های عمومی استان خوزستان
اولین کتابخانة عمومی استان خوزستان ، کتابخانه فعلی علامه طباطبائی (تأسیس 1343) در
بهبهان است . بر اساس آمار دریافتی از اداره کل ارشاد اسلامی خوزستان ، تعداد کتابخانه های عمومی استان خوزستان تا زمان نگارش این متن به 85 واحد رسیده بود .
در جداول شمارة 1-1 الی 1-4 ، آمار تفکیکی کتابخانه های شهرستانها ، تعداد کتب ، تعداد اعضاء ، تعداد مراجعین ، تعداد کتب امانت داده شده ، در صد اعضاء به تفکیک جنس و طبقه و تعداد کتابداران در کتابخانه های عمومی استان خوزستان درج شده است . این آمار ، بر اساس آمار اعلام شده در اردیبهشت 1379 از سوی اداره کل ارشاد اسلامی خوزستان تنظیم شده که در اواسط مرداد ماه از آن اداره کل دریافت شده است .
جدول شمارة 1-1 : آمار تفکیکی کتابخانه های عمومی استان خوزستان در اردیبهشت ماه 1379
شهرستان | تعداد کتابخانه | تعداد کتاب | اعضاء | مراجعین |
آبادان | 7 | 49330 | 3486 | 3595 |
آغاجاری | 1 | 9335 | 554 | 903 |
امیدیه | 2 | 13958 | 954 | 2281 |
اندیمشک | 5 | 37989 | 2981 | 15846 |
اهواز | 13 | 148099 | 15990 | 47600 |
ایذه | 5 | 22598 | 3775 | 4912 |
باغملک | 4 | 19876 | 1947 | 3170 |
بهبهان | 6 | 42186 | 7011 | 22714 |
خرمشهر | 4 | 35535 | 2314 | 12600 |
دزفول | 6 | 47375 | 5427 | 33308 |
دشت آزادگان | 6 | 58671 | 3675 | 14093 |
رامهرمز | 4 | 44622 | 4230 | 13574 |
شادگان | 2 | 15932 | 2576 | 3652 |
شوش | 3 | 16695 | 2048 | 4642 |
شوشتر | 5 | 47924 | 4644 | 21622 |
ماهشهر | 5 | 43806 | 4772 | 3220 |
مسجدسلیمان | 7 | 40863 | 4544 | 13505 |
جمع کل | 85 | 694794 | 70928 | 221237 |
جدول شمارة 1-2 : کتب امانت داده شدة کتابخانه های عمومی استان خوزستان به تفکیک موضوع در اردیبهشت ماه 1379
کلیات | 115260 |
فلسفه | 108986 |
دین | 133345 |
علوم اجتماعی | 117258 |
زبان | 112252 |
علوم محض | 121145 |
علوم عملی | 116631 |
هنر | 108858 |
ادبیات | 135601 |
تاریخ و جغرافیا | 118664 |
سرگذشت نامه | 110283 |
داستان | 148508 |
کمک درسی | 139939 |
کودکان | 119795 |
| جمع 1706525 |
جدول شمارة 1-3 : در صد اعضاء کتابخانه های عمومی استان خوزستان به تفکیک جنس و طبقه در اردیبهشت ماه 1379
شغل | دانش آموز | دانشجو | کارمند | سایر | جمع | |||||
جنس | مرد | زن | مرد | زن | مرد | زن | مرد | زن | مرد | زن |
تعداد | 20293 | 23950 | 3195 | 2681 | 3282 | 1794 | 5411 | 7534 | 32181 | 35959 |
درصد | 78/29 | 15/35 | 69/4 | 93/3 | 82/4 | 63/2 | 94/7 | 06/11 | 23/47 | 77/52 |
جدول شمارة 1-4 : تعداد کتابداران شاغل در کتابخانه های عمومی خوزستان به تفکیک مدرک تحصیلی در اردیبهشت ماه 1379
مدرک تحصیلی | دکتری | کارشناسی ارشد | کارشناسی | کاردانی | دیپلم | زیر دیپلم | جمع |
تعداد | - | - | 31 | 6 | 113 | 25 | 175 |
درصد | - | - | 71/17 | 43/3 | 57/64 | 29/14 | 100 |
مجمـوع کتب مـوجود در کتابخانه هـای عمومی استان خوزستان 794/694 جلـد مـی باشد
(جدول شماره 1-1) . بیشترین کتب امـانت داده شده در اردیبهشت 79 ، در موضوعـات داستان بـا
508/148 جلـد و کتـابهـای کمـک درسـی بـا 939/139 جلـد و کـمترین کتب امـانت داده شده در
موضوعات هنر با 858/108 جلد و فلسفه با 986/108 جلد بوده است (جدول شماره 1-2) .
93/64% از اعضاء کتابخانه های عمومی استان خوزستان در اریبهشت ماه 1379 ، دانش آموزان و 62/8% را دانشجویان تشکیل می دادند . این دو گروه مجموعاً 55/73% اعضاء کتابخانه های عمومی استان خوزستان را شامل می شدند (جدول شماره 1-3) .
طبق جدول شماره 1-4 تنها 71/17% از کتابداران دارای مدرک کارشناسی بوده و اکثر آنان (57/64%) دارای مدرک دیپلم بوده اند . در تمامی کتابخانه های عمومی استان خوزستان ، کتابداری با مدرک کارشناسی ارشد یا دکتری به کار اشتغال ندارد .
فصل دوم به پیشینة تحقیق می پردازد .
فصل دوّم
پیشینه تحقیق
پیشینه تحقیق
مجموعه سازی در دهه های اخیر در ایران
پیشینه تحقیق
تنوع ابزارهای اطلاعاتی و مواد کتابخانه ای و نقش کتابخانه های عمومی در سوادآموزی ایجاب می کند که به جای انباشتن کتابخانه ها از انواع کتب و مواد کتابخانه ای ، به گزینش موادی روی آورد که مورد نیاز مراجعه کنندگان و جامعة کتابخانه باشد . بنابراین تشخیص اینکه مراجعه کنندگان به چه موادی نیاز دارند و چگونه می توان به این نیازها آگاهی یافت ، از مسائل مهم کتابداری است .
در دهه های اخیر تحقیقاتی در زمینة مجموعه سازی در کتابخانه های عمومی ایران انجام گرفته است . از جمله عصاره (1368) در «طرح توسعه کتابخانه های عمومی استان خوزستان» به این نتیجه رسید که مواد کتابخانه ای در کتابخانه های عمومی متناسب با نیازهای استفاده کنندگان نیست .
امانی (1374) در «بررسی وضعیت کتابخانه های عمومی استان اردبیل» دریافت که مواد موجود در کتابخانه های عمومی استان اردبیل مناسب با نیازهای مردم نیست و لازم است تحولی از نظر مجموعه در این کتابخانه ها بوجود آید . وی می نویسد :
«چون در حال حاضر انتخاب کتاب بدون نظرخواهی از کتابداران و اعضاء کتابخانه ها صورت می گیرد و نیاز مردم با توجه به شرایط محیطی و علمی در نظر گرفته نمی شود این امر سبب عدم گرایش افراد جامعه به مطالعه گردیده و چون 9/56 در صد مراجعین کمتر به کتاب مورد نیاز خود در کتابخانه های عمومی استان اردبیل دستیابی دارند و کتاب مورد نیاز 9/17 در صد مراجعین در کتابخانه ها وجود ندارد و 2/25 در صد مراجعین کتابهای مورد علاقه خود را در کتابخانه ها نمی یابند با توجه به تغییرات فرهنگی ، اجتماعی و آموزشی در جامعة ایران بعد از سال 57 و با توجه به کمبود کتاب در کتابخانه های عمومی استان که به ازای هر 12 نفر یک کتاب در کتابخانه های عمومی وجود دارد چنین به نظر می رسد که کتابخانه ها باید تحولاتی از نظر مجموعه در خود بوجود آورند تا پاسخگوی نیازهای افراد جامعة خود باشند و برای رسیدن به اهداف خود باید مواد مناسب همگان را تدارک ببینند ….»
تشیع(1375) در «بررسی وضعیت استفاده مراجعان از منابع کتابخانه های عمومی شهرهای غرب استان مازندران» به نتایجی رسیده که نامتناسب بودن مجموعه را با نیازهای مراجعه کنندگان نشان می دهد . بررسی های تشیع از 9 کتابخانة عمومی غرب استان مازندران نشان داد که «1- مجموعة موجود در کتابخانه ها در موضوعات مختلف با تعداد کتب به امانت رفته در همان موضوعات همخوانی ندارد . 2- در موضوعاتی مانند دین و علوم اجتماعی و تاریخ و جغرافیا در صد مجموعة موجود در اکثر کتابخانه ها بیش از در صد کتب به امانت رفته بود . 3- در موضوعاتی مانند کلیات و زبان و علوم خالص و هنر در صد کتب به امانت رفته در اکثر کتابخانه ها بیش از در صد مجموعة موجود در کتابخانه ها بود . 4- در موضوعاتی مانند فلسفه و علوم عملی و ادبیات در بیشتر کتابخانه ها در صد مجموعة موجود با در صد کتب به امانت رفته هماهنگ بود .»
آشوغ (1376) در «بررسی وضعیت کتابخانه های عمومی استان گیلان » نشان داده است که «موضوعات دهگانة دیویی با خواست ها و نیازهای اعضاء هماهنگی کامل نداشته است».
مرجانی (1377) «در بررسی وضعیت کتابخانه های عمومی شهر ری و ارائه راه حل برای دست یافتن به وضع مطلوب» به این نتیجه رسیده است که «از تمام این کتابخانه ها به عنوان محلی برای مطالعه دروس تحصیلی و تست کنکور استفاده می شود ، یعنی کتابخانه های عمومی شهر ری فاقد استفاده کننده واقعی هستند و از جایـگاه حقیقی خود به عنـوان رسالت و هدف یک کتابخـانـه
عمومی جدا افتاده است [اند].»
حریری (1378) در «بررسی میزان استفاده از مجموعه کتابخانه عمومی امیرکبیر کرج به تفکیک مقوله های موضوعی در سال 1377» به این نتیجه رسیده است که بیشترین در صد کتب مجموعه با 59/22% مربوط به رده دین ، و کمترین در صد با 62/1% مربوط به ردة زبان و زبانشناسی است . پس از ردة دین ، ردة ادبیات و ردة تاریخ با 16/22% و 28/16% بیشترین کتب موجود در مجموعه را به خود اختصاص داده اند . این در حالی است که ردة علوم محض با میانگین استفادة 5/4 ، زبان و زبانشناسی با میانگین 78/2 و ردة دین با میانگین 55/2 بالاترین میزان استفاده را در سال 1377 داشته اند .
بر اساس پژوهش مذکور ، تعدادی از کتب در این سال هرگز به امانت گرفته نشدند . در صد کتابهائی که در سال 1377 به امانت نرفتند ، بدین ترتیب است : کلیات 69/57% ، علوم اجتماعی 62/49% ، تاریخ 45/54% ، دین 52/44% ، ادبیات 23/44% ، هنر 58/43% ، زبان و زبانشناسی 84/36% ، علوم محض 36/33% ، علوم عملی 89/29% و فلسفه 57/28% .
همچنین نتایج تحقیق حریری نشان می دهد که در سال 1377 در کتابخانة عمومی امیرکبیر کرج ، 9/55% کتابهای مجموعه مورد استفاده قرار گرفته و در همان سال 1/44% کتابها مورد استفاده قرار نگرفته اند . یعنی بخش عظیمی از مجموعه در سال 1377 بدون استفاده باقی مانده بود . این امر نشان دهندة مجموعه سازی بی تناسب و ناهماهنگ با نیازهای مراجعین می باشد . در واقع ، در ساخت مجموعه ، کمترین توجه به نیازها و علایق مراجعین شده است . نکتة دیگر پژوهش مذکور این است که آخرین تاریخ استفاده از برخی کتب به ده سال قبل از پژوهش بر می گردد .
نورعی (1378) در بخش «تحلیل ساختاری مواد مجموعه» کتابخانه عمومی پارک شهر (تهران) موسوم به کتابخانة مرکزی ، با اشاره به اینکه تهیه کتب برای این مجموعه نیز مانند سایر کتابخانه های عمومی ، بر عهده دبیرخانه هیأت امنای کتابخانه های عمومی کشور است ، می نویسد :
«به علت عدم برقراری روابط زنجیره ای میان متقاضی کتاب و کتابدار از یکسو و هیأت منتخب کتاب از دیگر سو ، همواره فاصله ایی [فاصله ای] میان محتوای کتاب های ارسالی و نیاز جامعة استفاده کننده از مواد کتابخانه وجود دارد که این فاصله بی گمان [از] دلایل مهمی است که کتابخانه های عمومی در امر کتابخوان کردن جامعه و اشاعة اطلاعات در حد استانداردها موفق نبوده ….
مجمـوع مـواد انتخـابی به گـونه ایست که نمـی توان بطـور
نظام مند و مشخص به ارتباط معقولی میان محتوای کتاب ها و خط مشی فراهم آوری مواد برای کتابخانه های عمومی پی برد .»
تحقیقات مذکور نشان داده اند که مجموعه سازی در کتابخانه های عمومی در ایران متناسب با نیازهای مراجعه کنندگان نیست . از جمله پیامدهای این مسئله عدم دسترسی مراجعه کنندگان به مواد اطلاعاتی مورد نیاز ، بلااستفاده ماندن تعداد زیادی از کتب مجموعه و به هدر رفتن سرمایه به دلیل خرید کتب بدون استفاده می باشد .
آیا مجموعه سازی در کتابخانه های عمومی استان خوزستان با نیازهای مراجعه کنندگان تناسب دارد ؟ در فصل های بعدی به بررسی این سؤالات و پاسخ های ارائه شده پرداخته می شود . فصل سوم روش تحقیق را توضیح خواهد داد .
فصل سوّم
روش تحقیق
1- مسئله تحقیق
2- ضرورت تحقیق
3- سؤالات تحقیق
4- هدف تحقیق
5- نوع پژوهش
6- جامعة آماری
7- روش نمونه گیری
8- ابزار گردآوری اطلاعات
9- روش گردآوری اطلاعات
1- مسئله تحقیق
از اساسی ترین مسائل کتابخانه های عمومی ، روند مجموعه سازی است . این روند می بایست بر اساس معیارهائی متناسب با اهداف و وظایف کتابخانه شکل گیرد . سؤال اصلی تحقیق این است که آیـا در کتابخانه های عمومی استان خوزستان ، روند مجموعه سازی بر اساس معیارها و ضوابط شناخته شده شکل می گیرد ؟
2- ضرورت تحقیق
کتابخانه ها را می توان بر اساس جامعة تحت پوشش به انواع مختلفی تقسیم کرد . اما اصل «گزینش مواد ، متناسب با نیاز مراجعه کننده» در مورد همة کتابخانه ها صادق است . این اصل در کتابخـانه های عمومی اهمیت بسزائی دارد . از آنجا که جامعة این نوع کتابخانه ، عموم مردم اند ، افـراد خانه دار ، نو سواد ، دانشجو ، رفتگر ، مهندس ، تاجر، شاعـر ، معلـم ، نقـاش ، دانش آمـوز ،
معمـار ، استـاد دانشگاه ، راننـده ، بـازاری و… بصـورت بالفعـل یا بالقـوه مراجعـه کننـده محسوب
می شوند .
گزینش و انتخاب مواد برای جامعه ای چنین متنوع و گسترده ، کاری است بسیار مشکل و نیازمند افرادی با دانش و آگاهی و تخصص لازم و کافی . معمولاً بافت جمعیتی در شهرها از نظر سطح سواد ، آداب و رسوم محلی ، ترکیب قومی ، مشاغل ، مهاجر پذیری و … با یکدیگر متفاوت است . این تفاوتها ، کار تشخیص و تهیه مواد مورد نیاز را مشکل تر می سازد . اگر مجموعه سازی در جهت رفع نیازهای مراجعه کنندگان نباشد یا در ساخت مجموعه به نیازهای آنان توجه نشود ، کتابخانه نمی تواند به اهداف تعیین شده دست یابد . همین امر ایجاب می کند که بررسی های لازم دربارة روند مجموعه سازی در کتابخانه های عمومی انجام پذیرد . به این دلیل ضروری است که وضعیت مجموعه سازی در کتابخانه های عمومی استان خوزستان مورد بررسی قرار گیرد .
3- سؤالات تحقیق
تحقیق حاضر در پی آن است که به پاسخ سئوال های ذیل دست یابد :
1- آیا مجموعه سازی در کتابخانه های عمومی استان خوزستان با توجه به گستردگی و نیاز مخاطبین بوده است ؟
2- آیا در ساخت مجموعه ، نظرات مراجعه کنندگان مد نظر قرار می گیرد ؟
3- آیا مجموعه های فعلی ، قادر به پاسخگوئی به نیازهای مراجعه کنندگان هستند ؟
4- هدف تحقیق
بررسی روند مجموعه سازی در کتابخانه های عمومی استان خوزستان با تأکید بر نظرات کتابداران و مراجعه کنندگان هدف اصلی تحقیق است . در این پژوهش دیدگاه های این دو گروه ، مقایسه نتایج حاصله با یکدیگر و همچنین مقایسه نظرات دو گروه به تفکیک جنسیت مورد بررسی قرار می گیرد .
5- نوع پژوهش
نوع پژوهش ، توصیفی و پیمایشی است .
6- جامعة آماری
جامعة آماری پژوهش ، کتابخانه های عمومی استان خوزستان است . در زمان تحقیق حاضر ، تعداد کتابخانه های عمومی استان خوزستان 85 باب بود .
7- روش نمونه گیری
در این تحقیق از روش نمونه گـیری تصادفـی سـاده استفـاده شده است . در ابتـدا سیـاهة کتابخانه های عمومی استان خوزستان از طریق اداره کل فرهنگ و ارشاد اسـلامی خوزستان تهیـه و برای هر کدام شماره ای اختصاص داده شد . شماره ها به تفکیک روی کاغذی نوشته و در ظرفی انداخته شد . به قید قرعه هر بار شماره ای از ظرف بیرون آورده شد و نام کتابخانة مربوط به آن ثبت گردید . بیست و هشت کتابخانه (حدود یک سوم) بدین ترتیب بطور تصادفی انتخاب شدند .
8- ابزار گردآوری اطلاعات
برای گردآوری اطلاعات از دو نوع پرسشنامه استفاده شد . یکی از این پرسشنامه ها به کتابداران اختصاص داشت و دیگری مربوط به مراجعه کنندگان بود . ویژگی هر یک از پرسشنامه ها به شرح زیر است :
الف- پرسشنامه کتابدار
پرسشنامه کتابدار دارای هفت بخش مستقل بود که عبارتند از : اطلاعات شخصی ، فضای فیزیکی و ساعت کار کتابخانه ، ساخت و گسترش مجموعه ، نقش کتابـدار ، نقش مراجعه کنندگان ، بودجـه و سؤالات باز .
چهار سؤال به بخش «وضعیت فیزیکی و ساعت کار کتابخانه» اختصاص داشت . در بخش «اطلاعـات شخصی» ، اطـلاعاتی از جمله سطح تحصیلات ، رشته تحصیلـی ، سابقة کـار ، جنس و
گروه سنی درخواست شده بود .
بخش «ساخت و گسترش مجموعه» دارای شانزده سؤال بود . مواد کتابخانه ای مورد استفاده در کتابخانه ، مسئولین انتخاب کتب و نشریات ، چگونگی تهیه و سفارش مواد ، چگونگی اطلاع از فهرست کتب ناشرین ، مشکلات مجموعه سازی و میزان موفقیت در تهیه کتب تازه منتشر شده محتوای سؤالات این بخش را تشکیل می داد . چهار سؤال به بخش «نقش کتابدار» اختصاص داده شده بود تا روشن شود کتابدار چه میزان در تهیه مواد کتابخانه ای دخالت دارد .
بخش «نقش مراجعه کنندگان» نیز دارای یازده سؤال بود . در این بخش سؤالاتی پیرامون تعداد اعضاء ، سطح سواد و مدرک تحصیلی اعضاء و مراجعه کنندگان ، رضایت مراجعه کنندگان از مجموعه ، چگونگی آشنائی اعضاء با نحوة استفاده از کتابخانه و چگونگی اطلاع از نیازهای مراجعین مطرح شده بود .
در بخش «بودجه» نیز هفت سؤال گنجانده شده بود تا اطلاعات لازم در این زمینه بدست آید . در انتهای پرسشنامه ، دو سؤالِ باز در مورد موانع رشد کتابخانه و پیشنهاد برای بهبود وضعیت کتابخانه از کتابداران پرسیده شده بود .
ب- پرسشنامه مراجعین
این پرسشنامه شامل سه بخش بود . بخش اول آن به اطلاعات شخصی (سطح تحصیلات ، رشته تحصیلی ، جنس ، مدت عضویت ، گروه سنی و شغل) اختصاص داشت . بخش دوم شامل پانزده سؤال چند گزینه ای بود . علت مراجعه به کتابخانه ، چگونگی آگاهی از کتب و مواد تازه منتشره ، میزان تمایل به شرکت در تأمین بودجه کتابخانه ، مسؤلین انتخاب مواد کتابخانه ای ، نقش کتابداران در رفع نیازهای اطلاعاتی مراجعه کنندگان و میزان تلاش آنها برای آگاهی از این نیازها ، میزان رضایت مراجعین از مجموعه ، میزان تأثیر نظرات مراجعه کنندگان در تهیه مواد کتابخانه ای و میزان رضایت از ساعات کار کتابخانه محتوای این سؤالات را تشکیل می دادند .
در بخش پایانی ، دو سؤال باز در مورد پیشنهادها برای بهبود مجموعه و مشکلات استفاده از مجموعه ، از مراجعه کنندگان پرسیده شده بود .
قبل از ویرایش نهائی ، پرسشنامه ها بین دویست نفر از مراجعین (زن و مرد) و سی کتابدار یا کارشناس کتابداری توزیع شد . پس از جمع آوری و بررسی پاسخها و نظرات پاسخگویان ، مشخص گردید برخی سؤالات برای مراجعین و کتابداران دارای ابهام بود . پس از بررسی و اصلاحات لازم ، پرسشنامه ها ویرایش نهائی شده به کتابخانه های مورد نظر ارسال شدند .
از آنجا که در زمینة مجموعه سازی در کتابخانه های عمومی ایران ، پرسشنامة استانداردی وجود ندارد ، پرسشنامه های مورد استفاده ، توسط پژوهشگر و با مشورت چند تن از کتابداران با تجربه و کارشناسان ارشد کتابداری و اطلاع رسانی ، زیر نظر استاد ارجمند راهنما تهیه شدند .
برای پایائی مقیاس از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که در جامعة مورد تحقیق برای مراجعین برابر 87% و برای کتابداران برابر 85% بود .
9- روش گردآوری اطلاعات
پس از تعیین کتابخانه های مخاطب ، محقق در تیر ماه 1379 به اداره کل ارشاد اسلامی خوزستان مراجعه و طی نامه ای درخواست کرد با توزیع پرسشنامه ها موافقت و ترتیبی داده شود تا کتابخانه ها در تکمیل و عودت دادن پرسشنامه ها همکاری نمایند . مضافاً اینکه اعلام شد کلیه هزینه ها از سوی پژوهشگر پرداخت خواهد شد . مسئولین مربوط اعلام داشتند که نباید در انتظار عودت پرسشنامه ها از سوی کتابخانه ها بود و بهترین راه این است که شخصاً به تمامی کتابخانه ها مراجعه و پرسشنامه ها جمع آوری شود . گستردگی استان و پراکندگی کتابخانه های مخاطب و نیاز به صرف وقت فراوان این کار را بسیار مشکل می ساخت .
سرانجام بیست و هشت پاکت که هر یک محتوی 50 برگ پرسشنامة مراجعه کننده بود تحویـل پست داده شد تا به کتابخانـه هـای منتخب ارسال شود . به تعـداد کتابـداران کتابخـانه هـای
مذکور نیز پرسشنامه کتابدار ارسال شد .
در مدتی که پرسشنامه ها در اختیار کتابخانه ها بودند ، تماس های تلفنی زیادی برای تشویق کتابداران به همکاری برقرار شد . با وجود همکاری برخی کتابداران در ارسال به موقع پرسشنامه ها ، بسیاری از پرسشنامه ها عودت داده نشدند و تعدادی نیز به موقع برگشت داده نشدند .
از مجموع 1400 پرسشنامة مراجعین ، تعداد 606 پرسشنامه و از 73 پرسشنامة کتابدار ، تعداد 68 پرسشنامه ، عودت داده شد . بعد از بررسی پرسشنامه های برگشتی ، تعداد 102 مورد از پرسشنامه های مراجعین و تعداد 13 مورد از پرسشنامه های کتابداران به دلائل گوناگون از جمله عدم پاسخگوئی به اغلب پرسشها ، تکمیل نکردن بخش مشخصات و خدشه فراوان کنار گذاشته شد .
بدین ترتیب در تجزیه و تحلیل نهائی داده ها مجموعاً از تعداد 504 پرسشنامه مراجعین و تعداد 55 پرسشنامة کتابدار استفاده شد . برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار Excel استفاده شد .
فصل بعدی به شرح داده های تحقیق و تحلیل آنها و نتایج می پردازد .
فصل چهارم
ارائه و تحلیل آماری داده های تحقیق
1- تجزیه و تحلیل پرسشنامة کتابدار
2- تجزیه و تحلیل پرسشنامة مراجعین
1- تجزیه و تحلیل پرسشنامة کتابدار
آنچه در ذیل می آید مستخرج از پاسخ های داده شده توسط کتابداران 28 کتابخانة مورد تحقیق است .
سطح تحصیلات :
9 نفر (36/16%) از کتابداران مدرک زیر دیپلم ، 35 نفر (64/63%) مدرک دیپلم ، 1 نفر (82/1%) مدرک کاردانی ، 7 نفر (73/12%) مدرک کارشناسی و 3 نفر نیز (45/5%) دانشجو بودند (جدول شمارة 4-1) .
جدول شمارة 4-1 : توزیع فراوانی سطح تحصیلات کتابداران
سطح تحصیلات کتابداران | فراوانی | درصد |
زیر دیپلم | 9 | 36/16 |
دیپلم | 35 | 64/63 |
کاردانی | 1 | 82/1 |
کارشناسی | 7 | 73/12 |
دانشجو | 3 | 45/5 |
جمع | 55 | 100 |
رشتة تحصیلی :
از 55 کتابداری که پرسشنامه های آنان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت ، 1 نفر (82/1%) در رشتة علوم تجربی ، 12 نفر (82/21%) در رشتة علوم انسانی ، 36 نفر (45/65%) در رشتة ریاضی ، 1 نفر (82/1%) در رشتة کاردانش و 3 نفر (45/5%) در رشتة کتابداری تحصیل کرده اند . 2 نفر (64/3%) نیز رشتة تحصیلی را مشخص نکرده بودند (جدول شمارة 4-2) .
جدول شمارة 4-2 : توزیع فراوانی رشتة تحصیلی کتابداران
رشتة تحصیلی | فراوانی | درصد |
علوم تجربی | 1 | 82/1 |
علوم انسانی | 12 | 82/21 |
ریاضی | 36 | 45/65 |
کار دانش | 1 | 82/1 |
کتابداری | 3 | 45/5 |
بدون پاسخ | 2 | 64/3 |
جمع | 55 | 100 |
سابقة کار :
همانگونه که در جدول 4-3 مشخص شده است ،بیشترین کتابداران ( 64/43%) در این پژوهش سابقه ای بین 1 تا 5 سال داشته و تنها 3 نفر (45/5%) از آنان سابقة بالاتر از 21 سال داشته اند .
جدول شمارة 4-3 : توزیع فراوانی سابقة کار کتابداران
سابقة کار (بر حسب سال) | فراوانی | درصد |
5 – 1 | 24 | 64/43 |
10 – 6 | 17 | 91/30 |
15 – 11 | 3 | 45/5 |
20 – 16 | 7 | 73/12 |
21 به بالا | 3 | 45/5 |
بدون پاسخ | 1 | 82/1 |
جمع | 55 | 100 |
جنس :
همانگونه که در جدول 4-4 آمده است ، 34 نفر (82/61%) از کتابداران در این پژوهش ، مرد و 21 نفر (18/38%) زن بوده اند .
جدول شمارة 4-4 : توزیع فراوانی جنسیت کتابداران
جنسیت | فراوانی | درصد |
مرد | 34 | 82/61 |
زن | 21 | 18/38 |
جمع | 55 | 100 |
گروه سنی :
2 نفر (64/3%) از کتابدارانی که در این پژوهش شرکت داشتند بین 22-18 ، 21 نفر (18/38%) بین 27-23 ، 13 نفر (64/23%) بین 32-28 و 19 نفر (54/34%) بالاتر از 33 سال سن داشته اند (جدول شمارة 4-5) .
جدول شمارة 4-5 : توزیع فراوانی گروه های سنی کتابداران
گروه سنی | فراوانی | درصد |
22 – 18 | 2 | 64/3 |
27 – 23 | 21 | 18/38 |
32 – 28 | 13 | 64/23 |
33 سال به بالا | 19 | 54/34 |
جمع | 55 | 100 |
وضعیت فیزیکی کتابخانه
پرسش 1 : آیا به نظر شما فضای کتابخانه برای پاسخ به نیاز مراجعه کنندگان کافی است ؟
29 نفر (73/52%) از کتابداران به این پرسش ، جواب مثبت و 26 نفر (27/47%) جواب منفی داده اند .
پرسش 2 : آیا فضای مشخصی در کتابخانه برای امور انتخاب و تهیه و سفارش ، منظور شده است ؟
11 نفـر (20%) از کتـابـداران پاسخ مثبت و 43 نفـر (18/78%) پـاسخ منفـی داده اند . 1 نفر
(82/1%) نیز به این پرسش پاسخی نداده است .
از جمله دلائل اختصاص ندادن فضای مشخصی برای امور انتخاب و تهیه و سفارش مـواد مـی تواند نقش نداشتن کتابداران در این زمینه باشد . در تجزیه و تحلـیل پرسش های بعدی ، نکاتی در این خصوص ذکر می شود .
پرسش 3 : آیا نظام کتابخانه ، «قفسه باز» است ؟
36 نفر (45/65%) از کتابداران به این پرسش، جواب مثبت و 19 نفر (55/34%) جواب منفی داده اند . بر اساس این داده ، اکثر کتابخانه های عمومی استان خوزستان ، از نظام «قفسه باز» استفاده می کنند . نظام «قفسه باز» امکان شناخت و دسترسی بیشتر به مواد کتابخانه ای را برای مراجعین فراهم کرده ، موجب تسریع در بازیابی مواد کتابخانه ای خواهد بود .
پرسش 4 : ساعات کار کتابخانه چگونه است ؟
بنا به پاسخ های کتابداران ، در 18 مورد (73/32%) ساعات کار از 30/7 الی 19 ، 4 مورد (27/7%) از 12-7 و 16-14 ، 23 مورد (83/41%) از 13-8 و 21-14 ، 1 مورد (82/1%) از 30/10 الی 30/17 ، 4 مورد (27/7%) از 12-7 و 21-16 ، 2 مورد (63/3%) از 8 الی 13 و 1 مورد (82/1%) از ساعت 12-9 و 20-18 می باشد . در 2 مورد (63/3%) نیز به این پرسش ، پاسخی نداده بودند (جدول شماره 4-6) .
جدول شمارة 4-6 : توزیع فراوانی ساعات کار کتابخانه های عمومی
ساعات کار کتابخانه ها | فراوانی | درصد |
19-30/7 | 18 | 73/32 |
16-14 / 12-7 | 4 | 27/7 |
21-14 / 13-8 | 23 | 83/41 |
30/17- 30/10 | 1 | 82/1 |
21-16 / 12-7 | 4 | 27/7 |
13-8 | 2 | 63/3 |
20-18 / 12-9 | 1 | 82/1 |
بدون پاسخ | 2 | 63/3 |
جمع | 55 | 100 |
ساخت و گسترش مجموعه
پرسش 1 : تعداد کتب موجود در کتابخانه
تعداد کتب فارسی و غیر فارسی بنا به آماری که در پرسشنامه ها ارائه شده ، در جداول 4-7-1 و 4-7-2 درج شده اند . 63/23% کتابداران اعلام داشتند در کتابخانه عمومی بین 4001 تا 6000 جلد کتاب وجود دارد .
جدول شمارة 4-7-1 : توزیع فراوانی کتب فارسی در کتابخانه های عمومی بررسی شده
تعداد کتب فارسی | فراوانی | درصد |
4000-2000 | 9 | 36/16 |
6000-4001 | 13 | 63/23 |
8000-6001 | 6 | 90/10 |
10000-8001 | 5 | 09/9 |
12000-10001 | 2 | 64/3 |
14000-12001 | 4 | 27/7 |
16000-14001 | 3 | 46/5 |
18000-16001 | 2 | 64/3 |
20000-18001 | 2 | 64/3 |
22000-20001 | 2 | 64/3 |
24000-22001 | 2 | 64/3 |
بدون پاسخ | 5 | 09/9 |
جمع | 55 | 100 |
جدول شمارة 4-7-2 : توزیع فراوانی کتب غیرفارسی در کتابخانه های عمومی بررسی شده
تعداد کتب غیرفارسی | فراوانی | درصد |
فاقد کتب غیر فارسی | 13 | 64/23 |
50-1 | 21 | 18/38 |
100-51 | 8 | 54/14 |
150-101 | 3 | 45/5 |
200-151 | 1 | 82/1 |
250-201 | 1 | 82/1 |
بیشتر از 251 | 1 | 82/1 |
بدون پاسخ | 7 | 73/12 |
جمع | 55 | 100 |
کتابخانه های عمومی بررسی شده از نظر تعداد کتب فارسی و غیر فارسی با یکدیگـر اختلاف زیادی دارنـد . 13 کتابدار (64/23%) اعلام داشتند که کتابخانه فاقد کتب غیر فارسی است (جدول شمارة 4-7-2) . این اختلاف در تعداد کتابهای کتابخانه های عمومی بررسی شده اگر به دلیل تفاوت نیازهای مراجعین باشد ، قابل توجیه خواهد بود . در غیر این صورت نشان از سیاست نامشخص مجموعه سازی در کتابخانه های عمومی استان خوزستان خواهد داشت . در فصل بعد توضیحات بیشتری در این خصوص ارائه خواهد شد .
پرسش 2 : تعداد عناوین مجلات در کتابخانه
جداول 4-8-1 و 4-8-2 تعداد عناوین مجلات را نشان می دهد . اختلاف در آمار عناوین مجلات در کتابخانه های عمومی مانند اختلاف در آمار کتب فارسی و غیر فارسی ، اگر ناشی از تفاوت در نیازهای مراجعه کنندگان باشد ، امری مطلوب است اما آیا این تفاوت در کتابخانه های عمومی بررسی شده به همین دلیل است ؟ در تحلیل داده های قسمت های دیگر پاسخ این سؤال به دست خواهد آمد .
جدول شمارة 4-8-1 : توزیع فراوانی عناوین مجلات فارسی در کتابخانه های عمومی بررسی شده
تعداد عناوین مجلات فارسی | فراوانی | درصد |
فاقد عنوان | 1 | 82/1 |
10-1 | 1 | 82/1 |
20-11 | 9 | 36/16 |
30-21 | 6 | 91/10 |
40-31 | 14 | 46/25 |
50-41 | 1 | 82/1 |
60-51 | 3 | 45/5 |
بدون پاسخ | 20 | 36/36 |
جمع | 55 | 100 |
اختلاف بین تعداد عناوین مجلات غیر فارسی نیز در کتابخانه های عمومی بررسی شده قابل توجه است . اینکه 43 کتابدار (18/78%) اعلام کنند کتابخانة عمومی فاقد مجلات غیر فارسی است و 1 کتابدار (82/1%) ، تعداد عناوین مجلات غیر فارسی موجود در کتابخانه عمومی را 26 عنوان ذکر کند ، اختلاف قابل توجهی است که در مجموعه سازی نیاز به تحلیل مشخص و روشنی دارد (جدول شمارة 4-8-2) .
جدول شمارة 4-8-2 : توزیع فراوانی عناوین مجلات غیر فارسی در کتابخانه های عمومی بررسی شده
تعداد عناوین مجلات غیر فارسی | فراوانی | درصد |
0 | 43 | 18/78 |
1 | 3 | 45/5 |
2 | 2 | 64/3 |
26 | 1 | 82/1 |
بدون پاسخ | 6 | 91/10 |
جمع | 55 | 100 |
پرسش 3 : کدام نوع از مواد کتابخانه ای در کتابخانه موجود است و برای استفاده در دسترس مراجعین قرار داده می شود ؟
به استناد داده های پرسشنامه ها ، پس از کتاب که در تمامی کتابخانه ها وجود دارد ، در 46 پرسشنامه (64/83%) از مجموع 55 پرسشنامه ، اعلام شده بود که نشریات ادواری در کتابخانه موجود است و در دسترس مراجعین قرار دارد (جدول شمارة 4-9) .
جدول شمارة 4-9 : توزیع فراوانی مواد کتابخانه ای موجود در کتابخانه های عمومی بررسی شده
مواد کتابخانه ای | فراوانی | درصد |
کتاب | 55 | 100 |
نشریات ادواری | 46 | 64/83 |
فیلم استریپ | 1 | 82/1 |
نوار ویدئو | 0 | 0 |
فیلم متحرک | 0 | 0 |
نوار ضبط صوت | 3 | 45/5 |
اسلاید | 0 | 0 |
نقشه ها و کره های جغرافیائی | 5 | 09/9 |
مدلها | 0 | 0 |
نمونه ها | 0 | 0 |
میکروفیلم | 0 | 0 |
با توجه به جدول 4-9 مشخص می شود که کتاب در 55 مورد (100%) ، نشریات ادواری در 46 مورد (64/83%) ، نقشه ها و کره های جغرافیائی در 5 مورد (09/9%) ، نوار ضبط صوت در 3 مورد (45/5%) و فیلم استریپ در 1 مورد (82/1%) استفاده می شوند . در هیچیک از کتابخانه های عمومی مورد نظر در این پژوهش ، دیگر مواد کتابخانه ای مانند نوار ویدئو ، فیلم متحرک ، اسلاید ، مدلها ، نمونه ها و میکروفیلم موجود نبوده است .
پرسش 4 : کدام گروه از کتابها بیشتر به امانت گرفته یا استفاده می شوند ؟
از نظر کتابداران ، کتب ادبیات و کتب کمک درسی بیشتر از کتب دیگر و کتب کلیات و زبان کمتر از سایر کتب به امانت گرفته یا در سالن کتابخانه مـورد استفاده قرار می گیرند (جدول شمارة 4-10) .
جدول شمارة 4-10 : توزیع فراوانی انواع کتب به امانت گرفته یا استفاده شده
کتب به امانت گرفته یا استفاده شده | فراوانی | درصد |
کلیات | 5 | 09/9 |
فلسفه و روانشناسی | 14 | 45/25 |
دین | 35 | 64/63 |
علوم اجتماعی | 14 | 45/25 |
زبان | 6 | 91/10 |
ادبیات | 45 | 82/81 |
تاریخ و جغرافیا | 17 | 91/30 |
علوم محض | 19 | 55/43 |
هنر | 10 | 18/18 |
کتب کمک درسی | 44 | 80 |
علوم عملی | 9 | 36/16 |
پرسش 5 : انتخاب کتاب برای کتابخانه بر عهده چه کسانی است ؟
55 کتابداری که پرسشنامه های آنان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته ، معتقدند که انتخاب کتاب برای کتابخانه های عمومی استان خوزستان ، به وسیلة «سازمان مادر» یا وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی انجام می شود (جدول شمارة 4-11) .
جدول شمارة 4-11 : توزیع فراوانی انتخاب کنندگان کتاب برای کتابخانه های عمومی بررسی شده
انتخاب کنندگان کتاب | فراوانی | درصد |
سرپرست کتابخانه | 1 | 82/1 |
کتابداران | 1 | 82/1 |
اعضاء کتابخانه | 1 | 82/1 |
سازمان مادر | 55 | 100 |
همانگونه که در جدول 4-11 درج شده است ، سرپرست کتابخانه ، کتابداران و اعضاء کتابخانه هر کدام تنها در 1 مورد (82/1%) به عنوان انتخاب کنندگان کتاب معرفی شده اند . اما 55 کتابداری که پرسشنامه های آنها مورد بررسی قرار گرفته در اینکه «سازمان مادر» انتخاب کنندة کتاب برای کتابخانه های عمومی است ، اشتراک نظر دارند .
پرسش 6 : مواد غیر فارسی را چه کسانی انتخاب می کنند ؟
54 نفر (18/98%) از کتابداران معتقدند که «سازمان مادر» انتخاب کنندة مواد غیر فارسی برای کتابخانه های عمومی استان خوزستان است . تنها 1 نفر (82/1%) از کتابداران این نقش را برای کتابداران قائل شده است (جدول شمارة 4-12) .
جدول شمارة 4-12 : توزیع فراوانی انتخاب کنندگان مواد غیر فارسی برای کتابخانه های عمومی بررسی شده
انتخاب کنندگان مواد غیر فارسی | فراوانی | درصد |
سرپرست کتابخانه | 0 | 0 |
کتابداران | 1 | 82/1 |
اعضاء کتابخانه | 0 | 0 |
سازمان مادر | 54 | 18/98 |
جمع | 55 | 100 |
پرسش 7 : معیار انتخاب کتاب و مواد کتابخانه ای چیست ؟
در 54 مورد (18/98%) کتابداران معتقدند که «تشخیص سازمان مادر» ، معیار انتخاب کتاب و مواد کتابخانه ای است . کتابداران ، در 3 مورد (45/5%) «در خواست مراجعه کنندگان» ، 3 مورد (45/5%) «تشخیص سرپرست کتابخانه» و 3 مورد (45/5%) نیز «تشخیص کتابداران» را علاوه بر «تشخیص سازمان مادر» ، معیارهایی برای انتخاب کتاب و مواد کتابخانه ای دانسته اند . اما در توضیح اضافه کرده بودند که تجربه آنان نشان داده است این امر به صورت تصادفی اتفاق می افتد (جدول شمارة 4-13) .
جدول شمارة 4-13 : توزیع فراوانی معیارهای انتخاب کتاب و مواد کتابخانه ای
معیار انتخاب کتاب و مواد کتابخانه ای | فراوانی | درصد |
درخواست مراجعه کنندگان | 3 | 45/5 |
تشخیص سرپرست کتابخانه | 3 | 45/5 |
تشخیص کتابداران | 3 | 45/5 |
تشخیص سازمان مادر | 54 | 18/98 |
به استناد جدول شمارة 4-13 از نظر کتابداران مورد پژوهش ، مراجعه کنندگان از جمله افرادی هستند که در انتخاب کتاب و مواد کتابخانه ای کمترین نقش را دارند .
پرسش 8 : تهیه و سفارش مواد از چه طریق است ؟
52 نفر (55/94%) از کتابداران ، تهیه و سفارش مواد را از طریق «سازمان مادر» می دانند . کتابداران در کنار سازمان مادر ، 1 مورد (82/1%) کتابفروشان محلی ، 1 مورد (82/1%) کارگزار در تهران ، 1 مورد (82/1%) مراجعه مستقیم به ناشرین و 5 مورد (09/9%) نمایشگاه کتاب را از جمله طرق دیگر تهیه و سفارش مواد دانسته اند . در این زمینه ناشرین محلی ، هیچ نقشی ندارند (جدول شمارة 4-14) .
جدول شمارة 4-14 : توزیع فراوانی راه های تهیه و سفارش مواد کتابخانه ای
راه های تهیه و سفارش مواد کتابخانه ای | فراوانی | درصد |
کتابفروشان محلی | 1 | 82/1 |
سازمان مادر | 52 | 55/94 |
ناشرین محلی | 0 | 0 |
کارگزار در تهران | 1 | 82/1 |
مراجعه مستقیم به ناشرین | 1 | 82/1 |
نمایشگاه کتاب | 5 | 09/9 |
از تحلیل داده های مربوط به پرسش های 5،6،7 و8 چنین بر می آید که مراجعه کنندگان در مجموعه سازی کتابخانه های عمومی بررسی شده کمترین نقش ممکن را دارند . به نظر می رسد این کتابخانه ها قادر نیستند نیازهای مراجعه کنندگان را بر طرف سازند . شاید بتوان گفت کتابخانه هائی که بدون توجه به نیازهای مراجعه کنندگان به گردآوری مواد می پردازند ، انبار مواد کتابخانه ای هستند . چنین شیوة مجموعه سازی با توجه به هزینه های انجام شده ، قابل توجیه نیست .
پرسش 9 : آیا در کتابخانه وجین انجام می شود ؟
به این سؤال 37 کتابدار (27/67%) پاسخ مثبت و 18 کتابدار (73/32%) پاسخ منفی داده اند .
پرسش 10 : اگر وجین صورت می گیرد ، در مورد کتب وجین شده چه تصمیمی گرفته می شود ؟
بررسی پرسشنامه ها نشان می دهد که کتب وجین شده در 24 مورد (64/43%) به انبار دائم ، در 1 مورد (82/1%) به کتابخانه های مدارس ، 10 مورد (18/18%) به سازمان مادر ، و 7 مورد (73/12%) نیز در سایر موارد (ارسال به کتابخانه های تحت پوشش یا دیگر کتابخانه های عمومی) اهداء یا منتقل شده اند (جدول شمارة 4-15) .
جدول شمارة 4-15 : توزیع فراوانی تصمیم گیری در خصوص کتب وجین شده
نوع تصمیم در خصوص کتب وجین شده | فراوانی | درصد |
انبار دائم | 24 | 64/43 |
اهداء به کتابخانه های مدارس | 1 | 82/1 |
انتقال به سازمان مادر | 10 | 18/18 |
ارسال به کتابخانه ملی ایران | 0 | 0 |
سایر موارد | 7 | 73/12 |
پرسش 11 : فهرست کتب ناشرین را کدامیک از عوامل برای شما ارسال می نماید ؟
جدول شمارة 4-16 نشان می دهد که سازمان مادر در اطلاع رسانی فهرست کتب ناشرین نیز با 43 مورد (18/78%) بیشترین نقش را داشته است . می توان چنین استنباط کرد که در تمامی امور مربوط به مجموعه سازی در کتابخانه های عمومی بررسی شده ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نقش محوری دارد و نظرات کتابداران و مراجعین کمترین میزان تأثیر را دارا می باشد .
جدول شمارة 4-16 : توزیع فراوانی عوامل ارسال کننده فهرست کتب ناشرین
عوامل ارسال کننده فهرست کتب ناشرین | فراوانی | درصد |
ناشر | 6 | 91/10 |
سازمان مادر | 43 | 18/78 |
کارگزار | 4 | 27/7 |
کتابفروشی های محلی | 2 | 64/3 |
سایر موارد | 0 | 0 |
پرسش 12 : مشکلات شما در کار مجموعه سازی چیست ؟
کتابداران مشکل عمده در کار مجموعه سازی را با 41 مورد (55/74%) نداشتن اختیار در انتخاب و تهیه مواد دانسته اند . این داده ، تأئید کنندة نتیجه گیری هائی است که در تحلیل پاسخ های سؤالات 5،6،7 و8 به دست آمده است و نشان می دهد که روند مجموعه سازی در کتابخانه های عمومی بررسی شده ، تناسبی با اهداف و وظایف کتابخانه های عمومی ندارد (جدول شمارة 4-17) .
جدول شمارة 4-17 : توزیع فراوانی مشکلات مجموعه سازی
مشکلات مجموعه سازی | فراوانی | درصد |
کمبود منابع مالی | 40 | 73/72 |
کمبود مواد جدید منتشره | 21 | 18/38 |
دسترسی نداشتن بموقع به مواد تازه منتشر شده | 19 | 55/34 |
عدم آگاهی از انتشار مواد | 14 | 45/25 |
بعد مسافت با مرکز انتشارات (تهران) | 12 | 82/21 |
نداشتن اختیار در انتخاب و تهیه مواد | 41 | 55/74 |
دومین مشکل در کار مجموعه سازی از نظر کتابداران با 40 مورد (73/72%) ، کمبود منابع مالی است . طبیعی است که وقتی کتابداران در انتخاب و تهیه مواد نقش اصلی نداشته باشند ، منابع مالی مورد نیاز در اختیار آنان قرار نخواهد گرفت . بنابراین نداشتن اختیار در انتخاب و تهیه مواد و کمبود منابع مالی ، ارتباط نزدیکی با یکدیگر خواهند داشت .
کمبود مواد تازه منتشره با 21 مورد (18/38%) مشکل دیگری برای کتابداران در کار مجموعه سازی است . این داده نشان می دهد که سازمان مادر نتوانسته است کتب تازه منتشره و مورد نیاز مراجعین را در اختیار کتابخانه های عمومی بررسی شده قرار دهد .
دسترسی نداشتن بموقع به مواد با 19 مورد (55/34%) ، عدم آگاهی از انتشار مواد با 14 مورد (45/25%) و بعد مسافت با مرکز انتشارات با 12 مورد (82/12%) در رده بندی مشکلات ، در مراحل بعدی قرار دارند . نکته قابل توجه اینکه بعد مسافت با مرکز انتشارات ، کمترین در صد مشکل سازی برای کتابداران را داشته است . به نظر می رسد اگر کتابداران اختیار لازم را برای مجموعه سازی داشته باشند ، در فراهم آوری مواد کتابخانه ای بعد مسافت مشکل مهمی برای آنان نخواهد بود (جدول شمارة 4-17) .
پرسش 13 : آیا در مجموعه ، مواد مربوط به نوسوادان بزرگسال و کسانی که آموزش دورة نهضت سواد آموزی را دیده اند ، وجود دارد ؟
پاسخ های ارائه شده حاکی است که در 44 پرسشنامه (80%) جواب «بله» و در 9 پرسشنامه (36/16%) پاسخ «خیر» علامت زده شده است . در 2 پرسشنامه (64/3%) نیز به این پرسش ، پاسخی داده نشده است .
پرسش 14 : کتابخانة شما تا چه میزان در تهیة کتابهای تازه منتشره موفق است ؟
جدول شمـارة 4-18 نشان می دهـد که در 27 پرسشنامه (09/49%) حـد «خیلی کـم» ، 14
پرسشنامه (45/25%) حد «کم» ، 11 پرسشنامه (20%) حد «متوسط» ، 2 پرسشنامه (64/3%) حد «زیاد» و 1 پرسشنامه (82/1%) حد «خیلی زیاد» برای میزان موفقیت کتابخانه در تهیة کتابهای تازه منتشره تعیین شده بود .
جدول شمارة 4-18 : توزیع فراوانی میزان موفقیت در تهیة کتب تازه منتشره
میزان موفقیت در تهیة کتب تازه منتشره | فراوانی | درصد |
خیلی کم | 27 | 09/49 |
کم | 14 | 45/25 |
متوسط | 11 | 20 |
زیاد | 2 | 64/3 |
خیلی زیاد | 1 | 82/1 |
جمع | 55 | 100 |
در مجموع ، 41 کتابدار (54/74%) اعتقاد دارند که کتابخانه های عمومی در حد «خیلی کم» یا «کم» توانسته اند کتب تازه منتشره را گردآوری نمایند . این داده ها نیز نشانگر روند ناموفق مجموعه سازی در کتابخانه های عمومی بررسی شده است که می تواند وضعیت مجموعه سازی در کتابخانه های عمومی استان خوزستان را نشان دهد (جدول شمارة 4-18) .
نقش کتابدار
پرسش 1 : میزان مشارکت شما در انتخاب مواد برای کتابخانه چقدر است ؟
44 نفر (80%) از کتابداران حد «خیلی کم» ، 4 نفر (27/7%) حد «کم» ، 4 نفر (27/7%) حـد «متوسط» و 3 نفـر (46/5%) حد «زیاد» را برای میزان مشارکت خود در انتخاب مواد برای کتابخانه ، تعیین کرده اند (جدول شمارة 4-19) . به استناد جدول مذکور هیچیک از کتابداران در حد «خیلی زیاد» در انتخاب مواد کتابخانه ای مشارکت نداشته است .
جدول شمارة 4-19 : توزیع فراوانی میزان مشارکت کتابداران در انتخاب مواد کتابخانه ای
میزان مشارکت کتابداران در انتخاب مواد کتابخانه ای | فراوانی | درصد |
خیلی کم | 44 | 80 |
کم | 4 | 27/7 |
متوسط | 4 | 27/7 |
زیاد | 3 | 46/5 |
خیلی زیاد | 0 | 0 |
جمع | 55 | 100 |
داده های مذکور مؤید نتیجه گیری در تحلیل پاسخ های شمارة 5،6،7،12 و 16 در بخش «ساخت و گسترش مجموعه» است . این داده ها بازگو کنندة بی توجهی به نظرات کتابداران کتابخانه های عمومی بررسی شده در روند مجموعه سازی است .
پرسش 2 : میزان مشارکت شما در تهیه و سفارش مواد چقدر است ؟
در جـدول شمـارة 4-20 مشخص شده است کـه 43 کتابـدار (18/78%) حد «خیلی کـم» ،
5 کتابدار (09/9%) حد «کم» ، 3 کتابدار (46/5%) حد «متوسط» و 4 کتابدار (27/7%) حد «زیاد» را برای میزان مشارکت در تهیه و سفارش مواد انتخاب کرده اند . هیچیک از کتابداران حد «خیلی زیاد» را برای میزان مشارکت در تهیه و سفارش مواد انتخاب نکرده است .
این داده ها نیز مؤید نتیجه گیری های پیشین در مورد توجه نکردن به نظرات کتابداران کتابخانه های عمومی بررسی شده در روند مجموعه سازی است (جدول شمارة 4-20) .
جدول شمارة 4-20 : توزیع فراوانی میزان مشارکت کتابداران در تهیه و سفارش مواد کتابخانه ای
میزان مشارکت کتابداران در تهیه و سفارش مواد کتابخانه ای | فراوانی | درصد |
خیلی کم | 43 | 18/78 |
کم | 5 | 09/9 |
متوسط | 3 | 46/5 |
زیاد | 4 | 27/7 |
خیلی زیاد | 0 | 0 |
جمع | 55 | 100 |
پرسش 3 : چگونه از چاپ و نشر مواد جدید کتابخانه ای مطلع می شوید ؟
در این زمینه هم ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بیشترین نقش را دارد . جدول شمارة 4-21 فراوانی منابع کتابداران جهت اطلاع از مواد جدید کتابخانه ای را نشان می دهد . جدول شمارة 4-21 : توزیع فراوانی راه های مطلع شدن کتابداران از مواد جدید کتابخانه ای
راه های مطلع شدن کتابداران از مواد جدید کتابخانه ای | فراوان | درصد |
مراجعه به کتابفروشی ها | 7 | 73/12 |
از طریق نشریات | 29 | 73/52 |
دریافت لیست بنگاه های نشر کتاب | 9 | 36/16 |
از طریق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی | 33 | 60 |
از طریق صدا و سیما | 6 | 91/10 |
سایر موارد | 1 | 82/1 |
همانگونه که از جدول شمارة 4-21 استنباط می شود ، بعد از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامـی ، نشریات (73/52%) مهمترین منبع کتابـداران برای اطلاع یافتن از مـواد جـدید کتابخانه ای
است .
پرسش 4 : معمولاً نشریات و روزنامه های مجموعه را چه کسی یا کسانی انتخاب می کنند ؟
بنا به جدول 4-22 از مجموع 55 کتابداری که پرسشنامه های آنان مورد بررسی قرار گرفته 44 کتابدار (80%) معتقدند که در انتخاب نشریات و روزنامه های کتابخانه های عمومی ، «سازمان مادر » بیشترین نقش را دارد . سرپرست کتابخانه با 18 مورد (73/32%) ، مراجعه کنندگان با 6 مورد (91/10%) و کتابداران با 5 مورد (09/9%) در رتبه های بعدی قرار دارند .
جدول شمارة 4-22 : توزیع فراوانی انتخاب کنندگان نشریات و روزنامه ها در کتابخانه های عمومی بررسی شده
انتخاب کنندگان نشریات و روزنامه ها | فراوانی | درصد |
مراجعه کنندگان | 6 | 91/10 |
سرپرست کتابخانه | 18 | 73/32 |
کتابداران | 5 | 09/9 |
سازمان مادر | 44 | 80 |
نقش مراجعه کنندگان
پرسش 1 : تعداد اعضاء کتابخانه چند نفر است ؟
تعداد اعضاء کتابخـانه هـای عمومـی مورد پژوهش به تفکیک جنسیت در جدول هـای شمـاره 4-23-1 و 4-23-2 آمده است .
جدول شمارة 4-23-1 : توزیع فراوانی تعداد اعضاء کتابخانه ها (خواهران)
تعداد اعضاء (خواهران) | فراوانی | درصد |
150-1 | 11 | 20 |
300-151 | 13 | 64/23 |
450-301 | 2 | 64/3 |
600-450 | 14 | 45/25 |
750-601 | 1 | 82/1 |
900-751 | 3 | 45/5 |
1050-901 | 4 | 27/7 |
بیشتر از 1050 | 1 | 82/1 |
بدون پاسخ | 6 | 91/10 |
جمع | 55 | 100 |
در جدول شمارة 4-23-2 توزیع فراوانی تعداد اعضاء کتابخانه ها (برادران) قید شده است .
جدول شمارة 4-23-2 : توزیع فراوانی تعداد اعضاء کتابخانه ها (برادران)
تعداد اعضاء (برادران) | فراوانی | درصد |
150-1 | 11 | 20 |
300-151 | 18 | 73/32 |
450-301 | 7 | 73/12 |
600-450 | 5 | 09/9 |
750-601 | 3 | 45/5 |
900-751 | 0 | 0 |
1050-901 | 1 | 82/1 |
بیشتر از 1050 | 4 | 27/7 |
بدون پاسخ | 6 | 91/10 |
جمع | 55 | 100 |
همانگونه که در جداول 4-23-1 و 4-23-2 مشخص شده ، 6 کتابدار (91/10%) تعداد اعضاء کتابخانه عمومی را در پرسشنامه ها قید نکرده بودند .
پرسش 2 : بیشترین اعضاء و مراجعه کنندگان به کتابخانه ها ، کدامیک از گروه ها می باشند ؟
همان گونه که در جدول شمارة 4-24 آمده است ، مراجعین زیر دیپلم با 40 مورد (73/72%) ، دیپلم با 37 مـورد (27/67%) ، کاردان با 9 مورد (36/16%) ، کارشناس با 6 مورد (91/10%) و کارشناس ارشد و بالاتر با 1 مورد (82/1%) گروه های مراجعین به کتابخانه های عمومی مورد بررسی را تشکیل می دهند . با توجه به آمار مذکور ، 73/72% از مراجعه کنندگان به کتابخانه هایی که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته اند ، دارای مدرک زیر دیپلم می باشند که با کثرت اعضاء دانش آموز همخوانی دارد (جدول شمارة 4-24) .
این آمار با آمار اعلام شده از سوی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان خوزستان مبنی بر این که 93/64% اعضاء کتابخانه های عمومی خوزستان در اردیبهشت 79 را دانش آموزان تشکیل داده اند ، نیز همخوانی دارد (جدول شمارة 1-3) .
جدول شمارة 4-24 : توزیع فراوانی گروه های اعضاء و مراجعین از نظر نوع مدرک
نوع مدرک | فراوانی | درصد |
زیر دیپلم | 40 | 73/72 |
دیپلم | 37 | 27/67 |
کاردانی | 9 | 36/16 |
کارشناسی | 6 | 91/10 |
کارشناسی ارشد و بالاتر | 1 | 82/1 |
پرسش 3 : آیا تا کنون در مورد رضایت مراجعین از مجموعة کتابخانه ، ارزیابی انجام داده اید ؟
33 نفر (60%) از کتابداران به این پرسش ، پاسخ «بله» و 22 نفر (40%) پاسخ «خیر» داده اند .
پرسش 4 : اگر جواب سؤال 3 مثبت است ، آیا نتیجه ارزشیابی در روند مجموعه سازی دخالت داده شده است ؟
از 33 کتابداری که به سؤال قبلـی پاسخ مثبت داده بودند ، 19 نفر (58/57%) بـه این سؤال پاسخ «بله» و 14 نفر (42/42%) پاسخ «خیر» داده اند . اکثر کتابدارانی که پاسخ «بله» داده بودند ، در پرسشنامه نوشته بودند این تأثیر به ثبت مواد کتابخانه ای درخواستی و ارسال به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی محدود شده است که این امر نیز تابع نظم و برنامه ریزی مشخصی نیست . اما کسانی که پاسخ «بله» داده اند ، تنها 54/34% کل کتابداران (55 نفر) را شامل می شوند .
پرسش 5 : آیا برای آشنائی اعضاء با نحوة استفاده از کتابخانه ، آموزش شیوه های بهره گیری از کتابخانه انجام می گیرد ؟
45 نفر (82/81%) از کتابداران به سؤال مذکور پاسخ «بله» و 10 نفر (18/18%) پاسخ «خیر» داده اند .
پرسش 6 : در صورت پاسخ مثبت به سؤال 5 ، آموزش بهره گیری از کتابخانه به چه صورت بوده است ؟
کتابداران 43 مورد (18/78%) راهنمائی شفاهی ، 15 مورد (27/27%) نصب راهنما و 3 مورد (45/5%) تشکیل کلاس را به عنوان راه هایی برای آموزش بهره گیری از کتابخانه عمومی برگزیده اند . به استناد پاسخ های ارائه شده از راه های دیگر برای آموزش مراجعه کنندگان استفاده نمی شود (جدول شمارة 4-25) .
جدول شمارة 4-25 : توزیع فراوانی شیوه های آموزش بهره گیری از کتابخانه عمومی
شیوة آموزش بهره گیری از کتابخانه | فراوانی | درصد |
تشکیل کلاس | 3 | 45/5 |
چاپ و تکثیر راهنما | 0 | 0 |
راهنمائی شفاهی | 43 | 18/78 |
تهیه نوارهای ویدئویی | 0 | 0 |
نصب راهنما در کتابخانه | 15 | 27/27 |
طرق دیگر | 0 | 0 |
از آنجا که راهنمائی شفاهی که کتابداران بیشترین استفاده را از آن برای آموزش بهره گیری از کتابخانه می برند (جدول شمارة 4-25) ، معمولاً با پرسش مراجعه کنندگان آغاز می شود و تابع نظم و برنامه ریزی قبلی نیست ، نمی تواند اهدافی را که در یک برنامة آموزشی مد نظر قرار می گیرد ، تأمین کند .
پرسش 7 : به نظر شما بطور معمول ، مراجعین چه میزان از مجموعة کتابخانه رضایت دارند ؟
26 نفر (27/47%) از کتابداران کتابخانه های مورد پژوهش معتقدند که میزان رضایت مراجعین در حد «متوسط» است . 3 نفر (46/5%) حد «خیلی کم» ، 9 نفر (36/16%) حد «کم» ، 14 نفر (45/25%) حد «زیاد» و 3 نفر (46/5%) حد «خیلی زیاد» را برای میزان رضایت مراجعین از مجموعة کتابخانه مشخص کرده بودند (جدول شمارة 4-26) . نظر مراجعین در این باره در بخش های بعدی ارائه خواهد شد .
جدول شمارة 4-26 : توزیع فراوانی میزان رضایت مراجعین از مجموعة کتابخانه از نظر کتابداران
میزان رضایت مراجعین از مجموعة کتابخانه از نظر کتابداران | فراوانی | درصد |
خیلی کم | 3 | 46/5 |
کم | 9 | 36/16 |
متوسط | 26 | 27/47 |
زیاد | 14 | 45/25 |
خیلی زیاد | 3 | 46/5 |
جمع | 55 | 100 |
پرسش 8 : مراجعین در صورت عدم رضایت از مجموعة کتابخانه ، نارضایتی خود را چگونه بروز می دهند ؟
از نظر کتابداران کتابخانه هائی که در این پژوهش بررسی شده اند ، مراجعین اکثراً برای بیان نارضایتی خود از مجموعه ، مستقیماً به کتابدار مراجعه می کنند . همان گونه که از جدول 4- 27 استنباط می شود ، مراجعه مستقیم به کتابدار با 33 مورد (60%) ، نوشتن نامه با 15 مورد (27/27%) ،
عدم مراجعه مجدد به کتابخانه با 11 مورد (20%) ، مراجعه به سرپرست کتابخانه با 29 مورد (73/52%) و انصراف از عضویت با 6 مورد (91/10%) راه های مراجعین برای بیان نارضایتی از مجموعة کتابخانه تعیین شده است . کتابداران مذکور راه های دیگری برای بیان نارضایتی مراجعین از مجموعة کتابخانه ، ذکر نکرده بودند .
به استناد جدول مذکور ، «انصراف از عضویت» آخرین راهی است که مراجعه کنندگان برای بیان نارضایتی از مجموعة کتابخانه انتخاب می کنند .
جدول شمارة 4-27 : توزیع فراوانی راه های بیان عدم رضایت مراجعین از مجموعة کتابخانه از نظر کتابداران
راه های بیان نارضایتی مراجعین از مجموعة کتابخانه | فراوانی | درصد |
مراجعه مستقیم به کتابدار | 33 | 60 |
نوشتن نامه | 15 | 27/27 |
عدم مراجعه مجدد به کتابخانه | 11 | 20 |
مراجعه به سرپرست | 29 | 73/52 |
انصراف از عضویت | 6 | 91/10 |
سایر موارد | 0 | 0 |
پرسش 9- چگونه از نیازهای اطلاعاتی مراجعین مطلع می شوید ؟
44 نفر (80%) از کتابداران مورد نظر معتقدند که با مراجعة اعضاء به آنان از نیازهای اطلاعاتی مراجعین آگاه می شوند . در 12 مورد (82/21%) صندوق پیشنهادها و در 28 مورد (91/50%) مراجعه عضو به سرپرست کتابخانه ، دیگر راه های اطلاع کتابداران از نیازهای اطلاعاتی مراجعین اعلام شده است (جدول شمارة 4-28) .
جدول شمارة 4-28 : توزیع فراوانی چگونگی اطلاع کتابداران از نیازهای اطلاعاتی مراجعین
چگونگی اطلاع کتابداران از نیازهای اطلاعاتی مراجعین | فراوانی | درصد |
مراجعه عضو به کتابدار | 44 | 80 |
صندوق پیشنهادها | 12 | 82/21 |
نشریات و مکاتبات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی | 0 | 0 |
دفتر مخصوص ثبت نیازهای اطلاعاتی اعضاء | 0 | 0 |
مراجعه عضو به سرپرست کتابخانه | 28 | 91/50 |
سایر موارد | 0 | 0 |
بودجه
پرسش 1 : آیا حق عضویت می گیرید ؟
55 کتابداری که پرسشنامه های آنان مورد بررسی قرار گرفت ، پاسخ مثبت به این پرسش دادند . بنابراین می توان استنباط کرد که در کتابخانه های عمومی استان خوزستان ، مبلغی به عنوان حق عضویت از اعضاء دریافت می شود .
پرسش 2 : اگر پاسخ سؤال 1 مثبت است ، میزان حق عضویت سالانه چند تومان است ؟
کتابداران ، مبالغ مختلفی از 100 تومان تا 500 تومان را به عنوان حق عضویت ، درج کرده بودند (جدول 4-29) .
این اختلاف نیز قابل توجه است و حداقل نشان می دهد که از سوی مسئولین مربوط مبلغ معینی برای کتابخانه های عمومی استان خوزستان تعیین نشده یا اگر تعیین شده باشد ، به مرحله عمل در نیامده است .
جدول شمارة 4-29 : توزیع فراوانی حق عضویت سالانه در کتابخانه های عمومی بررسی شده
حق عضویت سالانه (تومان) | فراوانی | درصد |
100 | 10 | 18/18 |
150 | 5 | 09/9 |
200 | 7 | 73/12 |
250 | 10 | 18/18 |
300 | 7 | 73/12 |
400 | 2 | 63/3 |
500 | 1 | 82/1 |
بدون پاسخ | 13 | 63/23 |
جمع | 55 | 100 |
پرسش 3 : بودجه کتابخانه از چه منبعی تأمین می شود ؟
46 نفر (64/83%) از کتابداران معتقدند که بودجه کتابخانه از طریق سازمان مادر تأمین می شود . در 1 مورد (82/1%) مقامات محلی و در 19 مورد (55/43%) اعضاء کتابخانه نیز به عنوان منبع تأمین بودجه کتابخانه ذکر شده اند . کتابداران ، منبع دیگری را برای تأمین بودجة کتابخانه ذکر نکرده بودند (جدول شمارة 4-30) .
جدول شمارة 4-30 : توزیع فراوانی منابع تأمین بودجه کتابخانه های عمومی
منابع تأمین بودجه کتابخانه | فراوانی | درصد |
سازمان مادر | 46 | 64/83 |
کمکهای مردمی و خیرین | 0 | 0 |
مقامات محلی | 1 | 82/1 |
اعضاء کتابخانه | 19 | 55/34 |
سایر موارد | 0 | 0 |
پرسش 4 : آیا بودجة کتابخانه برای رفع نیازهای مراجعه کنندگان به طور نسبی کافی است ؟
50 نفر از کتابداران (91/90%) ، بودجه کتابخانه های عمومی را برای نیازهای مراجعه کنندگان کافی نمی دانند . تنها 3 نفر (45/5%) بودجه را کافی دانسته اند . 2 نفر (64/3%) نیز به این سؤال پاسخی نداده اند (جدول شمارة 4-31) .
جدول شمارة 4-31 : توزیع فراوانی نظر کتابداران در مورد کافی بودن بودجه
فراوانی | درصد | |
بله | 3 | 45/5 |
خیر | 50 | 91/90 |
بدون پاسخ | 2 | 64/3 |
جمع | 55 | 100 |
پرسش 5 : به نظر شما اگر کتابخانه های عمومی زیر نظر شوراهای اسلامی شهرها و با تأمین بودجه از طریق مالیاتها اداره شوند ، رونق اینگونه کتابخانه ها بیشتر خواهد شد ؟
27 نفر (09/49%) از کتابداران پاسخ «بله» و 22 نفر (40%) پاسخ «خیر» به این سؤال داده اند . 6 نفر (91/10%) نیز به این سؤال پاسخی نداده بودند (جدول شمارة 4-32) .
جدول شمارة 4-32 : توزیع فراوانی نظر کتابداران در مورد ادارة کتابخانه های عمومی زیر نظر شوراهای شهر
فراوانی | درصد | |
بله | 27 | 09/49 |
خیر | 22 | 40 |
بدون پاسخ | 6 | 91/10 |
جمع | 55 | 100 |
بـا توجه به جدول شمارة 4- 32 به نظـر مـی رسد که در زمینة ادارة کتابخانه هـای عمومـی به وسیلة شوراهای اسلامی شهرها ، کتابداران نظر مشترکی ندارند . تعدادی از کتابداران با اشاره به مشکلات موجود در کار شوراها ، توضیح داده بودند که به دلیل نامعلوم بودن آینده و عملکرد شوراها ، موافق این موضوع نیستند .
پرسش 6 : آیا شما از میزان بودجة سالانه اطلاع دارید ؟
52 نفر (55/94%) از کتابداران به این سؤال ، پاسخ منفی داده بودند . جدول شمارة 4-33 فراوانی پاسخ های کتابداران را مشخص می کند .
جدول شمارة 4-33 : توزیع فراوانی آگاهی کتابداران از میزان بودجة سالانه
فراوانی | درصد | |
بله | 3 | 45/5 |
خیر | 52 | 55/94 |
جمع | 55 | 100 |
پرسش 7 : آیا سرپرست کتابخانه از بودجة سالانه اطلاعی دارد ؟
52 کتابدار (55/94%) معتقدند که سرپرستان کتابخانه های عمومی نیز از بودجة سالانه اطلاعی ندارند (جدول شمارة 4-34) .
جدول شمارة 4-34 : توزیع فراوانی آگاهی سرپرست کتابخانه از بودجة سالانه
فراوانی | درصد | |
بله | 3 | 45/5 |
خیر | 52 | 55/94 |
جمع | 55 | 100 |
با توجه به جداول 4-33 و 4-34 مشخص می شود که اکثریت کتابداران و سرپرستان کتابخانه های عمومی مورد پژوهش در استان خوزستان ، از بودجة سالانه کتابخانه اطلاعی ندارند . این امر می تواند اثر منفی بر مجموعه سازی داشته باشد . طبیعی است که وقتی کتابداران از بودجة سالانه اطلاعی نداشته باشند ، نمی توانند برای انتخاب و تهیه مواد کتابخانه ای مورد نیاز مراجعه کنندگان برنامه ریزی کنند . بنابراین بی اطلاعی از بودجة سالانه می تواند نشانه ای از نادیده گرفتن نظر کتابداران از سوی مسئولین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، در انتخاب مواد کتابخانه ای باشد .
سؤالات باز
- مهمترین مانع رشد مجموعة کتابخانه را در چه چیزی می بینید ؟ لطفاً در یک جمله بنویسید .
کتابداران ، موارد زیر را به عنوان مهمترین موانع رشد مجموعة کتابخانه های عمومی استان خوزستان دانسته اند :
1- کمبود اعتبارات ، مواد جدید کتابخانه ای و تجهیزات ضروری
2- بی توجهی به نظرات کتابداران در تأمین مواد کتابخانه ای و خرید متمرکز مواد به وسیله هیئت امنای کتابخانه های عمومی کشور و خرید موادی که مراجعین به آنها اعلام نیاز نکرده بودند .
3- بی توجهی مسئولین وزارتخانه ، هیأت امنای کتابخانه های عمومی کشور و ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی به نیازهای مراجعین و اعضاء کتابخانه
4- کمبود نیروی متخصص و آموزش دیده
5- عدم تبلیغات در مورد جایگاه کتابخانه های عمومی به ویژه بی توجهی صدا و سیما که به ورزش بسیار بیشتر از کتاب و کتابخوانی اهمیت می دهد .
6- تشکیل نشدن انجمن کتابخانه
7- همکاری نکردن ادارات دولتی با کتابخانه های عمومی
- چه پیشنهادی برای بهبود وضعیت مجموعه سازی در کتابخانه های عمومی دارید ؟
کتابداران کتابخانه های عمومی مورد پژوهش ، برای بهبود وضعیت مجموعه سازی ، پیشنهادهای زیر را ارائه داده اند :
1- افزایش بودجه متناسب با نیازهای اطلاعاتی مراجعین و نیازهای تجهیزاتی کتابخانه های عمومی
2- واگذاری مسئولیت انتخاب ، تهیه و سفارش مواد کتابخانه ای به کتابداران یا توجه جدی به نظرات آنان در تهیه مواد کتابخانه ای
3- استخدام نیروهای متخصص در کتابداری و تشکیل منظم دوره های آموزشی و بازآموزی
برای کتابداران
4- تهیه مواد دیداری و شنیداری برای کتابخانه های عمومی
5- گسترش سالن های مطالعه
6- بازدید مسئولین وزارت و ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی از کتابخانه های عمومی برای آشنائی و درک محسوس مشکلات مجموعه سازی
7- تجهیز کتابخانه های عمومی به رایانه و نرم افزارهای رایانه ای
8- افزایش سهمیه نشریات
9- تبلیغات وسیع در مورد جایگاه کتابداری و آشنا کردن مردم با وظایف کتابخانه های عمومی
10- توجه جدی به وضعیت معیشتی کتابداران
11- توزیع عادلانه امکانات و مواد کتابخانه ای بین کتابخانه های عمومی
2- تجزیه و تحلیل پرسشنامه مراجعین
همانگونه که در فصل سوم ، روش تحقیق ، اشاره شد تعداد 504 پرسشنامة مراجعین در تجزیه و تحلیل نهائی مورد استفاده واقع شد . آنچه به دنبال می آید ، حاصل بررسی و تجزیه و تحلیل پرسشنامه های مذکور است .
سطح تحصیلات
بر اساس جدول شمارة 4-35 ، بیشترین تعداد مراجعین و اعضاء کتابخانه های عمومی با 26/42% ، زیر دیپلم یا دانش آموز و تنها 20/0% دارای مدرک بالاتر از کارشناسی هستند .
جدول شمارة 4-35 : توزیع فراوانی سطح تحصیلات مراجعین
سطح تحصیلات | فراوانی | درصد |
زیر دیپلم | 213 | 26/42 |
دیپلم | 175 | 72/34 |
کاردانی | 29 | 75/5 |
دانشجو | 53 | 52/10 |
کارشناسی | 27 | 36/5 |
بالاتر از کارشناسی | 1 | 20/0 |
بدون پاسخ | 6 | 19/1 |
جمع | 504 | 100 |
رشته تحصیلی :
همان گونه که در جدول 4-36 مشاهده می شود ، بیشترین مراجعه کنندگان (34/32%) ، در رشتة علوم انسانی تحصیل نموده اند . توجه به این امر در انتخاب و گزینش مواد کتابخانه ای می تواند مؤثر باشد .
جدول شمارة 4-36 : توزیع فراوانی رشته تحصیلی مراجعین
رشته تحصیلی | فراوانی | درصد |
علوم تجربی | 109 | 63/21 |
علوم انسانی | 163 | 34/32 |
ریاضی | 89 | 66/17 |
کاردانش ، فنی و حرفه ای | 78 | 47/15 |
بدون پاسخ | 65 | 90/12 |
جمع | 504 | 100 |
مدت عضویت :
بر اساس داده های مذکور در جدول شمارة 4-39 ، 92/59% از مراجعه کنندگان سابقة عضویت سه یا کمتر از سه سال دارند . این داده با تعداد افرادی که مدرک زیر دیپلم داشته یا دانش آموز هستند ، تناسب دارد .
جدول شمارة 4-37 : توزیع فراوانی مدت عضویت مراجعین
مدت عضویت | فراوانی | درصد |
کمتر از 1 سال | 102 | 24/20 |
1 تا 3 سال | 200 | 68/39 |
4 تا 6 سال | 102 | 24/20 |
7 تا 9 سال | 18 | 57/3 |
بالاتر از 9 سال | 8 | 59/1 |
بدون پاسخ | 74 | 68/14 |
جمع | 504 | 100 |
گروه سنی :
جدول شمارة 4-38 نشان می دهد که با افزایش سن از تعداد مراجعین کاسته شده است . از سن سـی سال به بـالا کاهش بسیار چشمـگیری در مراجعـه به کتـابخانه های عمـومی صـورت
گرفته است . اینکه 71/60% از مراجعه کنندگان دارای گروه سنی کمتر از 20 سال و 26/42% از آنان دارای مدرک زیر دیپلم و دانش آموز هستند (جدول شمارة 4-35) ، اهمیت این گروه از مراجعین را در میان گروه های سنی مراجعه کننده به کتابخانه های عمومی نشان می دهد .
جدول شمارة 4-38 : توزیع فراوانی گروه سنی مراجعین
گروه سنی | فراوانی | درصد |
کمتر از20 سال | 306 | 71/60 |
21 تا 30 سال | 172 | 12/34 |
31 تا 40 سال | 19 | 77/3 |
41 تا 50 سال | 5 | 1 |
51 سال به بالا | 1 | 20/0 |
بدون پاسخ | 1 | 20/0 |
جمع | 504 | 100 |
شغل :
تعداد 442 نفر (70/87%) شغل خود را مشخص نکردند که 266 نفر از آنها دانش آموز و دانشجو بودند (جدول شمارة 4-35) . تعداد اندک مراجعین غیر دانش آموز به کتابخانه های عمومی مورد پژوهش ، نشانگر ناتوانی و عدم موفقیت این کتابخانه ها در جذب مردم و پاسخگوئی به نیازهای آنان است .
جدول شمارة 4-39 : توزیع فراوانی شغل مراجعین
شغل | فراوانی | درصد |
کارمند | 39 | 74/7 |
خانه دار | 11 | 18/2 |
آزاد | 6 | 19/1 |
کارگر | 5 | 99/0 |
راننده | 1 | 20/0 |
بدون پاسخ | 442 | 70/87 |
جمع | 504 | 100 |
پرسش 1 : معمولاً برای چه منظوری به این کتابخانه مراجعه می کنید ؟
مراجعه کنندگان 338 مورد (06/67%) علت حضور خود در کتابخـانه را برای «مطالعة کتابهـای درسی» ، 316 مورد (70/62%) «مطالعة کتابهـای کتابخـانه» ، 116 مورد (02/23%) «تحقیق علمی» ،80 مـورد (87/15%) «اطلاع از کتابهای تازه منتشره» ، 49 مورد (72/9%) «دیدار دوستان» و 38 مورد (54/7%) «مطالعة روزنامه» ذکر کرده اند .
گزینه ها به ترتیبی که در جدول شمارة 4-40 درج شده ، از نظر مراجعه کنندگان اولویت بندی شده اند .
جدول شمارة 4-40 : توزیع فراوانی علت مراجعه به کتابخانه
فراوانی | درصد | |
مطالعة کتابهای درسی | 338 | 06/67 |
مطالعة کتابهای کتابخانه | 316 | 70/62 |
تحقیق علمی | 116 | 02/23 |
اطلاع از کتابهای تازه منتشره | 80 | 87/15 |
دیدار دوستان | 49 | 72/9 |
مطالعة روزنامه | 38 | 54/7 |
قرار گرفتن «مطالعه کتابهای درسی» در صدر علل رجوع به کتابخانه ، از چند جهت حائز اهمیت خواهد بود . کتابخانه از نظر دانش آموزان محل مناسبی برای مطالعة دروس است . مراجعه این گروه به کتابخانه ، این احتمال را در بر دارد که آنان به کتب کمک درسی نیاز دارند تا در بر طرف کردن مشکلات و ابهامات درسی و بالا بردن فهم موضوعات مؤثر باشد .
نکتة دیگری که از این آمارها به دست می آید این است که کتابخانه های مدارس نتوانسته اند پاسخگوی نیازهای دانش آموزان باشند . به نظر می رسد که مسئولین ذیربط می بایست اعتبار و امکانات لازم را جهت گسترش و توسعة کتابخانه های مدارس اختصاص دهند .
مقایسه پاسخ های مراجعه کنندگان به تفکیک جنسیت ، در جدول شمارة 4-41 گنجانیده شده است :
جدول شمارة 4-41 : توزیع فراوانی علت مراجعه به کتابخانه به تفکیک جنسیت
جنس | فراوانی | درصد | |
مطالعة کتابهای درسی | مرد | 180 | 30/63 |
زن | 158 | 82/71 | |
مطالعة کتابهای کتابخانه | مرد | 177 | 32/62 |
زن | 139 | 18/63 | |
تحقیق علمی | مرد | 62 | 83/21 |
زن | 54 | 55/24 | |
اطلاع از کتابهای تازه منتشره | مرد | 40 | 08/14 |
زن | 40 | 18/18 | |
دیدار دوستان | مرد | 36 | 68/12 |
زن | 13 | 91/5 | |
مطالعة روزنامه | مرد | 26 | 15/9 |
زن | 12 | 45/5 |
مردان و زنان بیشترین علت مراجعه به کتابخانه را به ترتیب با 30/63% و 82/71% مطالعة کتابهای درسی ذکر کرده اند .
ضعیف ترین علت مراجعه به کتابخانه های عمومی در بین مردان و زنان «مطالعه روزنامه» به ترتیب با 15/9% و 45/5% است که جای تأمل دارد .
پرسش 2 : چگونه از چاپ و نشر کتاب و دیگر مواد جدید کتابخانه ای مطلع می شوید ؟
رتبه بندی پاسخ به گزینه های پرسش دوم به شرح زیر است :
جدول شمارة 4-42 : توزیع فراوانی چگونگی اطلاع مراجعین از مواد جدید کتابخانه ای
فراوانی | درصد | |
مراجعه به کتابفروشی ها | 133 | 39/26 |
از طریق نشریات | 144 | 57/28 |
دریافت لیست بنگاه های نشر کتاب | 13 | 58/2 |
از طریق صدا وسیما | 80 | 86/15 |
از طریق همین کتابخانه | 263 | 18/52 |
از طریق دوستان | 19 | 77/3 |
آمار فوق (جدول شمارة 4-42) نشان می دهد که مراجعه کنندگان ، بیشتر (18/52%) از طریق کتابخانة مورد مراجعه از کتب تازه منتشره اطلاع می یابند . آیا کتابخانه های عمومی استان خوزستان ، توانسته اند این انتظار مراجعه کنندگان را در معرفی کتب تازه منتشره ، برآورد سازند ؟ پاسخ به این پرسش در تحلیل جواب های بعدی به دست خواهد آمد .
در مقایسه آماری چگونگی اطلاع مراجعه کنندگان از مواد جدید کتابخانه ای به تفکیک جنسیت نتایج زیر حاصل شده است :
جدول شمارة 4-43 : توزیع فراوانی چگونگی اطلاع مراجعین از مواد جدید کتابخانه ای به تفکیک جنسیت
جنس | فراوانی | درصد | |
مراجعه به کتابفروشی ها | مرد | 77 | 11/27 |
زن | 56 | 45/25 | |
از طریق نشریات | مرد | 83 | 23/29 |
زن | 61 | 73/27 | |
دریافت لیست بنگاه های نشر کتاب | مرد | 10 | 52/3 |
زن | 3 | 36/1 | |
از طریق صدا و سیما | مرد | 50 | 61/17 |
زن | 30 | 64/13 | |
از طریق همین کتابخانه | مرد | 134 | 18/47 |
زن | 129 | 64/58 | |
از طریق دوستان | مرد | 11 | 87/3 |
زن | 8 | 64/3 |
همانگونه که در جدول شمارة 4-43 مشاهده می شود ، مردان و زنان به ترتیب با 18/47% و 64/58% از طریق کتابخانه های عمومی بیشترین اطلاعات را راجع به کتب تازه منتشره دریافت می کنند . این داده ها نشان می دهد که جنسیت تأثیری در زمینة مذکور نداشته است .
پرسش 3 : اگر کتابخانه برای گسترش مجموعة خود نیاز به کمک مالی داشته باشد ، تا چه میزان در تهیه بودجه مورد نیاز کتابخانه حاضر به همکاری هستید ؟
رتبه بندی پاسخ های ارائه شده در جدول شمارة 4-44 درج شده است .
جدول شمارة 4-44 : توزیع فراوانی تمایل به همکاری مراجعین در کمک مالی به کتابخانه های عمومی
فراوانی | درصد | |
خیلی کم | 101 | 04/20 |
کم | 94 | 65/18 |
متوسط | 263 | 18/52 |
زیاد | 26 | 16/5 |
خیلی زیاد | 20 | 97/3 |
جمع | 504 | 100 |
با توجه به اینکه بیشترین افراد مراجعه کننده افراد زیر دیپلم و دانش آموز بوده اند ، قابل انتظار است که در حد «زیاد» یا «خیلی زیاد» توان کمک مالی به کتابخانه را نداشته باشند . با این حال میزان 18/52% «حد متوسط» برای تمایل به کمک مالی به کتابخانه ، قابل توجه است .
مقایسه آماری به تفکیک جنسیت در جدول شمارة 4-45 ثبت شده است .
جدول شمارة 4-45 : توزیع فراوانی تمایل به همکاری مراجعین در کمک مالی به کتابخانه های عمومی به تفکیک جنسیت
جنس | فراوانی | درصد | |
خیلی کم | مرد | 56 | 72/19 |
زن | 45 | 46/20 | |
کم | مرد | 52 | 31/18 |
زن | 42 | 09/19 | |
متوسط | مرد | 146 | 41/51 |
زن | 117 | 18/53 | |
زیاد | مرد | 14 | 93/4 |
زن | 12 | 45/5 | |
خیلی زیاد | مرد | 16 | 63/5 |
زن | 4 | 82/1 |
مردان و زنان با 41/51% و 18/53% حد «متوسط» را برای تمایل به کمک مالی به کتابخانه های عمومی برگزیده اند ، یعنی جنسیت تأثیری در این امر نداشته است .
پرسش 4 : به نظر شما کدامیک از گروه های زیر در انتخاب کتاب ، نشریات و دیگر مواد مورد نیاز مراجعه کنندگان ، دخالت مستقیم دارند ؟
برای پرسش 4 ، رتبه بندی زیر استخراج شده است :
جدول شمارة 4-46 : توزیع فراوانی گروه های انتخاب کنندة مواد کتابخانه ای
فراوانی | درصد | |
مراجعه کنندگان | 87 | 26/17 |
سرپرست کتابخانه | 118 | 41/23 |
کتابداران | 119 | 61/23 |
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی | 143 | 37/28 |
نمی دانم | 127 | 20/25 |
همانگونه که از رتبه بندی (جدول شمارة 4-46) روشن می شود ، مراجعین در انتخاب مواد کتابخانه ای ، کمترین نقش را برای مراجعه کنندگان قائل هستند . 37/28% آنان معتقدند که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در انتخاب مواد کتابخانه ای دخالت مستقیم دارد .
همة کتابدارانی که پرسشنامه های آنان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته بود نیز اعتقاد داشتند که «سازمان مادر» در انتخاب کتاب ، دخالت مستقیم دارد . این کتابداران با توجه به شیوة مجموعه سازی در کتابخانه های مورد پژوهش ، تنها 82/1% نظر مراجعه کنندگان را در انتخاب کتب فارسی مؤثر می دانستند (جدول شمارة 4-11) و در زمینة انتخاب مواد غیر فارسی هیچ نقشی برای مراجعه کنندگان قائل نیستند (جدول شمارة 4-12) . این کتابداران حتی در زمینة معیارهای انتخاب کتاب و مواد کتابخانه ای نیز تنها 45/5% ، نظر و خواست مراجعه کنندگان را مؤثر می دانند (جدول شمارة 4-13) .
داده ها به تفکیک جنسیت در جدول شمارة 4-47 دسته بندی شده اند .
جدول شمارة 4-47 : توزیع فراوانی گروه های انتخاب کنندة مواد کتابخانه ای از نظر مراجعین به تفکیک جنسیت
جنس | فراوانی | درصد | |
مراجعه کنندگان | مرد | 51 | 96/17 |
زن | 36 | 36/16 | |
سرپرست کتابخانه | مرد | 72 | 35/25 |
زن | 46 | 91/20 | |
کتابداران | مرد | 70 | 65/24 |
زن | 49 | 27/22 | |
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی | مرد | 85 | 93/29 |
زن | 58 | 36/26 | |
نمی دانم | مرد | 69 | 30/24 |
زن | 58 | 36/26 |
آمار مذکور (جدول 4-47) نشان می دهد که اکثر مراجعه کنندگان مرد و زن به ترتیب با 93/29% و 36/26% معتقدند که نشریات ، کتاب و دیگر مواد مورد نیاز مراجعه کنندگان را وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انتخاب می کند با این تفاوت که مراجعه کنندگان زن با همان درصد (36/26%) برای پرسش 4 ، گزینة «نمی دانم» را نیز برگزیده اند .
هر دو گروه مرد و زن بـه ترتیب با 96/17% و 36/16% معتقدند که مراجعـه کنندگان کمتریـن نقش را در انتخاب مواد کتابخانه ای مورد نیاز خود دارند .
پرسش 5 : کتابداران تا چه حد به نیازهای اطلاعاتی شما در ساخت مجموعه کتابخانه ، توجه دارند ؟
93/33% مراجعه کنندگان ، توجه کتابداران به نیازهای اطلاعاتی خود را در ساخت مجموعه «متوسط» ارزیابی کرده اند . جدول شمارة 4-48 رتبه بندی پاسخ ها را در این زمینه نشان می دهد .
جدول شمارة 4-48 : توزیع فراوانی میزان توجه کتابداران به نیازهای اطلاعاتی مراجعین
فراوانی | درصد | |
خیلی کم | 84 | 67/16 |
کم | 107 | 23/21 |
متوسط | 171 | 93/33 |
زیاد | 91 | 05/18 |
خیلی زیاد | 51 | 12/10 |
جمع | 504 | 100 |
مقایسة نظرات مردان و زنان (جدول شمارة 4-49) نشان می دهد که هر دو گروه به ترتیب با 51/34% و 18/33% حد «متوسط» را برای میزان توجه کتابداران به نیازهای اطلاعاتی خود ، برگزیده اند . به استناد جدول مذکور ، توجه کتابداران به نیازهای اطلاعاتی مراجعین ، از حد «متوسط» به حد «کم» و «خیلی کم» تمایل دارد .
جدول شمارة 4-49 : توزیع فراوانی میزان توجه کتابداران به نیازهای اطلاعاتی مراجعین به تفکیک جنسیت
جنس | فراوانی | درصد | |
خیلی کم | مرد | 36 | 68/12 |
زن | 48 | 82/21 | |
کم | مرد | 65 | 89/22 |
زن | 42 | 09/19 | |
متوسط | مرد | 98 | 51/34 |
زن | 73 | 18/33 | |
زیاد | مرد | 63 | 18/22 |
زن | 28 | 73/12 | |
خیلی زیاد | مرد | 22 | 74/7 |
زن | 29 | 18/13 |
توجـه به آمـار مذکـور نشان مـی دهد که کتابـداران نتوانسته اند فعالیتـی متناسب بـا انتظارات مراجعه کنندگان در بر طرف کردن نیـازها داشته باشند . شاید دلیل این امر نیز نوع گزینش مواد کتابخانه ای به صورت متمرکز است که توجهی به نظرات و یافته های کتابداران ندارد .
همانگونه که قبلاً ذکر شد ، کتابداران نظر مراجعه کنندگان را در انتخاب کتاب ، 82/1% دخیل می دانستند ولی سهم سازمان مادر را در این مورد 100% می دانستند (جدول شمارة 4-11) . کتابداران میزان دخالت سازمان مادر را در گزینش نشریات 80% و نظر مراجعه کنندگان را در این باره 91/10% مؤثر می دانستند (جدول شمارة 4-22) .
پرسش 6 : آیا تا کنون کتابداران از شما پرسیده اند چه کتابی مورد نیاز شماست تا خریداری کنند ؟
در پاسخ به سؤال 6 تعداد 394 نفر (17/78% ) از مراجعه کنندگان پاسخ «خیر» و 110 نفر (83/21%) پاسخ «بله» داده اند (جدول شمارة 4-50) . بـا توجه به اینکه در پاسخ بـه سؤال 4 ، بالاتـرین نقش در انتخاب مواد کتابخانـه ای ، به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامـی داده شده (جدول شمارة 4-46) ، قابل انتظار خواهد بـود کـه کتابـداران نسبت به تهیه مواد کتابخانه ای بر اساس نیازهای مراجعین ، کمترین نقش را داشته باشند .
آمار مقایسه ای دو گروه مرد و زن پیرامون پرسش 6 در جدول شمارة 4-50 آمده است :
جدول شمارة 4-50 : توزیع فراوانی پرسش کتابداران از نیازهای اطلاعاتی مراجعین به تفکیک جنسیت
فراوانی | درصد | ||
بله | مرد | 67 | 59/23 |
زن | 43 | 55/19 | |
خیر | مرد | 217 | 41/76 |
زن | 177 | 45/80 | |
مشاهده می شود که هر دو گروه با اکثریت 41/76% (مردان) و 45/80% (زنان) پاسخ داده اند کـه کتابـداران در مـورد کتب مـورد نیـاز ، از آنهـا پرسش نکـرده اند . این داده هـا با نظـر
کتابداران تناسب دارد (در مقایسه با جداول 4-11 ، 4-12 و 4-13) .
پرسش 7 : اگر جواب سؤال شماره 6 مثبت است ، آیا تا کنون کتاب یا مواد مورد نظر شما خریداری شده است ؟
45 نفر از کسانی که در ارتباط با سؤال 7 مورد خطاب قرار گرفته اند (از 110 نفری که به سؤال شمارة 6 پاسخ مثبت داده بودند) ، پاسخ «بله» به این سؤال داده اند (جدول شمارة 4-51) . یعنی به نیاز 91/40% از کسانی که کتاب و دیگر مواد کتابخانه ای را خواستار شده بودند ، پاسخ مثبت داده شده است .
این میزان در مقایسه با کل افراد ، تنها 93/8% افراد را شامل می شود .
جدول شمارة 4-51 : توزیع فراوانی خرید مواد مورد نیاز مراجعین به تفکیک جنسیت
فراوانی | درصد | ||
بله | مرد | 28 | 22/62 |
زن | 17 | 78/37 | |
خیر | مرد | 39 | 60 |
زن | 26 | 40 | |
پرسش 8 : مجموعة فعلی چه میزان اطلاعات مورد نیاز شما را تأمین می کند ؟
44/45% مراجعه کنندگان ، کتابخانه را در برطرف کردن نیازهای اطلاعاتی خود «متوسط» درجه بندی کرده اند و تنها 78/2% از آنان کتابخانه را در حد «خیلی زیاد» تأمین کنندة اطلاعات مورد نیاز خود دانسته اند (جدول شمارة 4-52) .
جدول شمارة 4-52 : توزیع فراوانی میزان نقش کتابخانه در رفع نیازهای اطلاعاتی مراجعین
فراوانی | درصد | |
خیلی کم | 75 | 88/14 |
کم | 113 | 42/22 |
متوسط | 229 | 44/45 |
زیاد | 73 | 48/14 |
خیلی زیاد | 14 | 78/2 |
جمع | 504 | 100 |
مقایسة آماری نظر دو گروه بر اساس جنسیت در جدول شمارة 4-53 آمده است :
جدول شمارة 4-53 : توزیع فراوانی میزان نقش کتابخانه در رفع نیازهای اطلاعاتی مراجعین به تفکیک جنسیت
جنس | فراوانی | درصد | |
خیلی کم | مرد | 42 | 79/14 |
زن | 33 | 15 | |
کم | مرد | 60 | 13/21 |
زن | 53 | 09/24 | |
متوسط | مرد | 128 | 07/45 |
زن | 101 | 91/45 | |
زیاد | مرد | 46 | 55/16 |
زن | 26 | 82/11 | |
خیلی زیاد | مرد | 7 | 46/2 |
زن | 7 | 18/3 |
مراجعه کنندگان مرد و زن به ترتیب با 07/45% و91/45% کتابخانه را در برطرف کردن نیازهای اطلاعاتی خود در حد «متوسط» ارزیابی کرده اند . اما این ارزیابی برای مردان با 13/21% و برای زنان با 09/24% به حد «کم» تمایل دارد . در هر حال ، جنسیت تأثیری در این ارزیابی مراجعین
نداشته است .
پرسش 9 : کدام گروه از کتابها بیشتر مورد نیاز شماست که در کتابخانه به تعداد کافی موجود نیست ؟
عناوین مورد نیاز مراجعین در جدول شمارة 4-54 درج شده است .
جدول شمارة 4-54 : توزیع فراوانی نیاز مراجعین به کتب مختلف
فراوانی | درصد | |
کلیات | 47 | 33/9 |
فلسفه و روانشناسی | 82 | 27/16 |
دین | 76 | 08/15 |
علوم اجتماعی | 71 | 09/14 |
هنر | 104 | 63/20 |
کتابهای کمک درسی | 197 | 09/39 |
زبان | 52 | 32/10 |
ادبیات | 84 | 67/16 |
کتابهای تست | 181 | 91/35 |
تاریخ و جغرافیا | 49 | 72/9 |
علوم محض | 92 | 25/18 |
علوم عملی | 59 | 71/11 |
همانگونه که در جدول شمارة 4-35 درج شده بود ، اکثر مراجعه کنندگان به کتابخانه های عمومی مورد پژوهش ، دانش آموز بودند . مراجعین در پاسخ به پرسش 9 با 09/39% و 91/35% به کتابهای کمک درسی و کتابهای تست ، اعلام نیاز کرده اند . این داده با آمار مندرج در جدول شمارة 4-35 تناسب دارد .
بنا به داده های آماری مذکور ، دانش آموزان در مراجعه به کتابخانه های عمومی کاملاً موفق نمی شوند به کتب مورد نیاز خود دسترسی پیدا کنند .
یافته های پرسش 9 همچنین با پاسخ سؤال 1 مبنی بر اینکه مطالعه کتابهای درسی در صدر علل مراجعه به کتابخانه قرار گرفته (جدول شمارة 4-40) ، تناسب دارد .
اما با توجه به داده های آماری حاصله از پاسخ های 5،6،7 و8 مشخص می شود که عملاً نسبت به نیازهای مراجعه کنندگان به کتابخانه های عمومی ، بی توجهی نشان داده می شود . در واقع بخش مهمی از مراجعه کنندگان نمی توانند مواد مورد نیاز خود را از طریق کتابخانه های عمومی مورد پژوهش تأمین کنند .
آمـار مقایسه ای به تفکیک جنسیت نیز نشان می دهـد که هم مـردان و هم زنـان بـه ترتیب با 49/40% و 27/37% «کتابهای کمک درسی» را در اولویت نیازهای خود دانسته اند . همانگونه که در جدول شمارة 4-55 مشخص شده ، مردان کمترین نیاز خود را با 45/8% ، گروه کتب زبان و زنان با 82/6% ، گروه کتب علوم عملی دانسته اند .
جدول شمارة 4-55 : توزیع فراوانی نیاز مراجعین به کتب مختلف به تفکیک جنسیت
جنس | فراوانی | درصد | |
کلیات | مرد | 28 | 86/9 |
زن | 19 | 64/8 | |
فلسفه و روانشناسی | مرد | 44 | 49/15 |
زن | 38 | 27/17 | |
دین | مرد | 58 | 42/20 |
زن | 18 | 18/8 | |
علوم اجتماعی | مرد | 41 | 44/14 |
زن | 30 | 64/13 | |
هنر | مرد | 54 | 01/19 |
زن | 50 | 73/22 | |
کتابهای کمک درسی | مرد | 115 | 49/40 |
زن | 82 | 27/37 | |
زبان | مرد | 24 | 45/8 |
زن | 28 | 73/12 | |
ادبیات | مرد | 39 | 73/13 |
زن | 45 | 45/20 | |
کتابهای تست | مرد | 103 | 27/36 |
زن | 78 | 45/35 | |
تاریخ و جغرافیا | مرد | 28 | 86/9 |
زن | 21 | 55/9 | |
علوم محض | مرد | 62 | 83/21 |
زن | 30 | 64/13 | |
علوم عملی | مرد | 44 | 49/15 |
زن | 15 | 82/6 |
پرسش 10 : شما تا چه میزان از مجموعه فعلی کتابخانه راضی هستید ؟
نتیجه بررسی پاسخ های مربوط به پرسش10 ، حاکی است که 86/42% از مراجعه کنندگان با انتخاب گزینة «کم» ، عدم رضایت خود از مجموعه سازی در کتابخانه های عمومی بررسی شده را نشان می دهند (جدول شمارة 4-56) . اما 27/47% کتابداران معتقدند که مراجعین از مجموعة کتابخانه در حد «متوسط» رضایت دارند (جدول شمارة 4-26) .
دسته بندی پاسخ های مربوط به پرسش 10 در جدول 4-56 درج شده اند .
جدول شمارة 4-56 : توزیع فراوانی میزان رضایت مراجعین از مجموعة کتابخانه
فراوانی | درصد | |
خیلی کم | 67 | 29/13 |
کم | 216 | 86/42 |
متوسط | 90 | 86/17 |
زیاد | 90 | 86/17 |
خیلی زیاد | 41 | 13/8 |
جمع | 504 | 100 |
آمار مقایسه ای دو گروه مرد و زن ، در مورد میزان رضایت از مجموعه کتابخانه در جدول 4-57 درج شده است . همان گونه که در جدول مذکور آمده است ، مراجعه کنندگان مرد و زن به ترتیب با 96/42% و 73/42% میزان رضایت خود از مجموعه فعلی کتابخانه های عمومی مورد پژوهش را در حد «کم» دانسته اند . این نتیجه با نتایج حاصل از بررسی پاسخهای به دست آمده از پرسش های شماره های 6،7،9 و همچنین بـا سطح تحصیلات مراجعه کنندگان ، ارتباط منطقی دارد .
وقتی مراجعه کنندگان ، کتابداران و دیگر مسئولین مرتبط با کتابخانه های عمـومی را بـی توجه به نیازهای خود بدانند ، از روند فعلی مجموعه سازی در کتابخانه های عمومی مورد پژوهش ، اعلام رضایت نخواهند کرد (جدول شمارة 4-57) .
جدول شمارة 4-57 : توزیع فراوانی میزان رضایت مراجعین از مجموعة کتابخانه به تفکیک جنسیت
جنس | فراوانی | درصد | |
خیلی کم | مرد | 37 | 03/13 |
زن | 30 | 64/13 | |
کم | مرد | 122 | 96/42 |
زن | 94 | 73/42 | |
متوسط | مرد | 46 | 20/16 |
زن | 44 | 20 | |
زیاد | مرد | 59 | 77/20 |
زن | 31 | 09/14 | |
خیلی زیاد | مرد | 20 | 04/7 |
زن | 21 | 54/9 |
پرسش 11 : اگر رضایت شما از مجموعة کتابخانه «خیلی کم» یا «کم» باشد ، احساس خود را چگونه بروز می دهید ؟
آمار پاسخ های مراجعه کنندگان در جدول شمارة 4-58 منعکس شده است .
جدول شمارة 4-58 : توزیع فراوانی چگونگی ابراز نارضایتی مراجعین از مجموعة کتابخانه
فراوانی | درصد | |
مراجعه مستقیم به کتابدار | 114 | 62/22 |
مراجعه به سرپرست کتابخانه | 119 | 61/23 |
عدم مراجعه به کتابخانه | 28 | 56/5 |
نوشتن نامه | 32 | 35/6 |
انصراف از عضویت | 35 | 94/6 |
همان طور که در جدول شمارة 4-58 مشاهده می شود ، مراجعه کنندگان برای ابراز نارضایتی خود از مجموعه ، بیشتر (با 61/23%) به سرپرست کتابخانه مراجعه می کنند . راهی که با کمترین درصد (56/5%) برای بیان نارضایتی برگزیده می شود ، عدم مراجعه به کتابخانه می باشد .
آمار مقایسه ای به تفکیک جنسیت در جدول شماره 4-59 آمده است .
جدول شمارة 4-59 : توزیع فراوانی چگونگی ابراز نارضایتی مراجعین از مجموعة کتابخانه به تفکیک جنسیت
جنس | فراوانی | درصد | |
مراجعه مستقیم به کتابدار | مرد | 62 | 83/21 |
زن | 52 | 64/23 | |
مراجعه به سرپرست کتابخانه | مرد | 63 | 18/22 |
زن | 56 | 45/25 | |
عدم مراجعه مجدد به کتابخانه | مرد | 17 | 99/5 |
زن | 11 | 5 | |
نوشتن نامه | مرد | 21 | 39/7 |
زن | 11 | 5 | |
انصراف از عضویت | مرد | 24 | 45/8 |
زن | 11 | 5 |
بنا به این داده ها ، بیشترین راه مورد استفاده برای بیان نارضایتی از مجموعه در بین مردان با 18/22% و زنان با 45/25% ، مراجعه به سرپرست کتابخانه می باشد . راهـی که در بین مردان کمتر
مورد استفاده قرار می گیرد (99/5%) «عدم مراجعه مجدد به کتابخانه» است اما زنان «عدم مراجعه مجدد به کتابخانه» ، «نوشتن نامه» و «انصراف از عضویت» را با کمترین درصد (5%) به عنوان راه هائی برای بیان نارضایتی خویش از مجموعه بر می گزینند .
پرسش12 : نظر شما چقدر در انتخاب و خرید کتاب های کتابخانه تأثیر دارد ؟
مراجعه کنندگان معتقدند که نظر آنها در تهیه مواد کتابخانه ای کمترین نقش را دارد و این با یافته های مربوط به سؤال های 4،5،6،7،9 و10 متناسب است . وقتی 37/28% آنان معتقدند که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، تعیین کنندة مواد مورد نیاز کتابخانه های عمومی است و20/25% نمی دانند که انتخاب مواد کتابخانه ای با چه کسانی است (جدول شمارة 4-46) ، قابل انتظار خواهد بود که 80/49% مراجعه کنندگان اعتقاد داشته باشند که نظر آنان در انتخاب مواد مورد نیاز کتابخانه های عمومی «خیلی کم» تأثیر دارد (جدول شمارة 4-60) . در مجموع 34/82% مراجعین معتقدند که تأثیر نظر آنان در انتخاب مواد کتابخانه ای ، در حد «کم» یا «خیلی کم» است (جدول شمارة 4-60) .
در این زمینه ، کتابداران هم نظری مشابه دارند و بر این باورند که نظر مراجعین در انتخاب کتاب ، تنها 45/5% مؤثر است (جدول شمارة 4-13) .
رتبه بندی پاسخ های سؤال 12 در جدول 4-60 تنظیم شده است :
جدول شمارة 4-60 : توزیع فراوانی میزان تأثیر نظر مراجعین در انتخاب و خرید کتب کتابخانه
فراوانی | درصد | |
خیلی کم | 251 | 80/49 |
کم | 164 | 54/32 |
متوسط | 24 | 76/4 |
زیاد | 45 | 93/8 |
خیلی زیاد | 20 | 97/3 |
جمع | 504 | 100 |
نتیجة تفکیک داده ها بر اساس جنسیت ، در جدول 4-61 درج شده است .
جدول شمارة 4-61 : توزیع فراوانی میزان تأثیر نظر مراجعین در انتخاب و خرید کتب کتابخانه به تفکیک جنسیت
جنس | فراوانی | درصد | |
خیلی کم | مرد | 131 | 13/46 |
زن | 120 | 54/55 | |
کم | مرد | 101 | 56/35 |
زن | 63 | 64/28 | |
متوسط | مرد | 10 | 52/3 |
زن | 14 | 36/6 | |
زیاد | مرد | 29 | 21/10 |
زن | 16 | 27/7 | |
خیلی زیاد | مرد | 13 | 58/4 |
زن | 7 | 18/3 |
نتایج حاصله نشان می دهد که مردان و زنان به ترتیب با 13/46% و 54/55% معتقدند که نظر آنان در انتخاب و خرید کتابهای کتابخانه در حد «خیلی کم» تأثیر دارد . بنابراین ، جنسیت در این زمینه تأثیر مهمی نداشته است (جدول شمارة 4-61) .
پرسش 13 : کتابخانه تا چه اندازه در تهیه کتابهای تازه منتشره موفق است ؟
86/42% مراجعین ، کتابخانه های عمومی را در تهیه کتب تازه منتشره ناموفق (با درجة «کم») می دانند . در واقع 58/77% مراجعین با درجات «کم» و «خیلی کم» کتابخانه های عمومی بررسی شده را در خصوص تهیه کتب تازه منتشره ، ارزیابی کرده اند (جدول شمارة 4-62) .
جدول شمارة 4-62 : توزیع فراوانی میزان موفقیت کتابخانه در تهیه کتب تازه منتشره از نظر مراجعین
فراوانی | درصد | |
خیلی کم | 175 | 72/34 |
کم | 216 | 86/42 |
متوسط | 52 | 32/10 |
زیاد | 42 | 33/8 |
خیلی زیاد | 19 | 77/3 |
جمع | 504 | 100 |
کتابداران در این موضوع با مراجعه کنندگان هم عقیده هستند زیرا 09/40% آنان معتقدند که کتابخانه در حد «خیلی کم» توانسته است کتب تازه منتشره را گردآوری نماید . در مجموع 54/74% کتابداران میزان موفقیت کتابخانه را در فراهم آوری کتب تازه منتشره ، در حد «خیلی کم» یا «کم» دانسته اند (جدول شمارة 4-18) .
این امر می تواند نشانه ای از ناموفق بودن شیوة مجموعه سازی در کتابخانه های عمومی استان خوزستان باشد . همین نکته نیز می تواند لزوم بازنگری جدی در شیوة فعلی مجموعه سازی را در دستور کار مسئولین ذیربط قرار دهد .
در جدول شمارة 4-63 نظـر مراجعه کنندگان زن و مرد در مورد میزان موفقیت کتابخـانه در
تهیه کتب تازه منتشره با یکدیگر مقایسه شده است .
جدول شمارة 4-63 : توزیع فراوانی میزان موفقیت کتابخانه در تهیه کتب تازه منتشره از نظر مراجعین به تفکیک جنسیت
جنس | فراوانی | درصد | |
خیلی کم | مرد | 96 | 80/33 |
زن | 79 | 91/35 | |
کم | مرد | 127 | 72/44 |
زن | 89 | 45/40 | |
متوسط | مرد | 24 | 45/8 |
زن | 28 | 73/12 | |
زیاد | مرد | 25 | 80/8 |
زن | 17 | 73/7 | |
خیلی زیاد | مرد | 12 | 23/4 |
زن | 7 | 18/3 |
به استناد جدول شمارة 4-63 مردان و زنان به ترتیب با 72/44% و 45/40% در این مورد اشتراک نظر دارند که کتابخانه های عمومی بررسی شده ، در تهیه کتابهای تازه منتشره موفق نبوده اند (با درجة ارزیابی کم) .
پرسش 14 : تا چه اندازه از سودمندی منابع کتابخانه ( کتاب ، مجله ، کتابهای مرجع و…) رضایت دارید ؟
سودمندی منابع کتابخانه های عمومی مورد پژوهش ، از نظر مراجعه کنندگان در جدول 4-64 درج شده است . از این جدول چنین استنباط می شود که شیوة فعلـی مجمـوعه سازی در کتابخـانه های عمومـی استـان خوزستان نمـی تواند اهداف کتابخانه های عمومی را تأمین کند و در جهت رفع نیازهای مراجعین کارائی مطلوبی داشته باشد .
جدول شمارة 4-64 : توزیع فراوانی میزان رضایت مراجعین از سودمندی منابع کتابخانه
فراوانی | درصد | |
خیلی کم | 66 | 10/13 |
کم | 189 | 50/37 |
متوسط | 104 | 63/20 |
زیاد | 100 | 84/19 |
خیلی زیاد | 45 | 93/8 |
جمع | 504 | 100 |
مشاهده می شود که 189 نفر (50/37%) از مراجعه کنندگان ، سودمندی مجموعه سازی در کتابخانه های عمومی بررسی شده را با درجة «کم» ارزیابی کرده اند .
در مقایسة نظرات مردان و زنان ، هر دو گروه با درجة «کم» (مردان با 44/39% و زنان با 35%) از سودمندی منابع کتابخانه های عمومی استان خوزستان ، اظهار نارضایتی کرده اند . در جدول شمارة 4-65 این مقایسه نشان داده شده است .
جدول شمارة 4-65 : توزیع فراوانی میزان رضایت مراجعین از سودمندی منابع کتابخانه به تفکیک جنسیت
جنس | فراوانی | درصد | |
خیلی کم | مرد | 35 | 32/12 |
زن | 31 | 09/14 | |
کم | مرد | 112 | 44/39 |
زن | 77 | 35 | |
متوسط | مرد | 54 | 01/19 |
زن | 50 | 73/22 | |
زیاد | مرد | 57 | 07/20 |
زن | 43 | 55/19 | |
خیلی زیاد | مرد | 26 | 16/9 |
زن | 19 | 63/8 |
پرسش 15 : ساعات کار کتابخانه برای شما چقدر رضایت بخش است ؟
به نظر می رسد که ساعات کار کتابخانه های عمومی بررسی شده ، برای مراجعین رضایت بخش باشد زیرا در مجموع ، 47/41% از مراجعین از ساعات کار کتابخانه های عمومی با درجة «زیاد» اعلام رضایت کرده اند . در جدول شمارة 4-66 این نظرات منعکس شده است .
جدول شمارة 4-66 : توزیع فراوانی میزان رضایت مراجعین از ساعات کار کتابخانه
فراوانی | درصد | |
خیلی کم | 64 | 70/12 |
کم | 87 | 26/17 |
متوسط | 23 | 56/4 |
زیاد | 209 | 47/41 |
خیلی زیاد | 121 | 01/24 |
جمع | 504 | 100 |
دو گروه زن و مرد نیز در میزان رضایت «زیاد» از ساعات کار کتابخانه های عمومی مورد پژوهش ، اشتراک نظر داشته اند . آمار مقایسه ای مندرج در جدول شمارة 4-67 این اشتراک نظر را نشان می دهد . در این زمینه هم جنسیت ، تأثیر تعیین کننده ای نداشته است .
جدول شمارة 4-67 : توزیع فراوانی میزان رضایت مراجعین از ساعات کار کتابخانه به تفکیک جنسیت
جنس | فراوانی | درصد | |
خیلی کم | مرد | 37 | 03/13 |
زن | 27 | 27/12 | |
کم | مرد | 58 | 42/20 |
زن | 29 | 18/13 | |
متوسط | مرد | 3 | 06/1 |
زن | 20 | 09/9 | |
زیاد | مرد | 120 | 25/42 |
زن | 89 | 46/40 | |
خیلی زیاد | مرد | 66 | 24/23 |
زن | 55 | 25 |
همانگونه که در جدول 4-67 آمده است ، 25/42% مردان و 46/40% زنان از ساعات کار کتابخانه های عمومی بررسی شده ، با درجة
* چه پیشنهادی برای بهتر شدن مجموعة فعلی دارید ؟
مراجعین موارد زیر را به عنوان عواملی که می توانند در بهتر شدن مجموعه و رفع نیازهای آنان مؤثر باشند ، پیشنهاد دادند .
- خرید کتب تازه منتشرة علمی
- بالابردن سطح علمی کتابداران
- تنظیم لیست کتب تازه منتشره ای که برای کتابخانه تهیه شده اند .
- تنظیم لیست کتاب های کمک درسی موجود در کتابخانه
- تهیه منابع دانشگاهی
- خارج کردن کتب قدیمی از قفسه های کتابخانه (وجین کردن)
* مشکلات شما در استفاده از مجموعة فعلی چیست ؟
مراجعین معتقد بودند در استفاده از کتابخانه ، مشکلات زیادی دارند که عمده ترین آنها عبارتند از :
- قدیمی بودن کتب کتابخانه
- کم توجهی کتابداران به خواسته های اطلاعاتی مراجعین
- سروصدای مراجعه کنندگان
- کمبود وسایل خنک کننده و گرم کننده
- کوچک بودن فضای سالن مطالعه
فصل پنجم
نتیجه گیری
1- بحث و نتیجه گیری
2- مشکلات کتابخانه های عمومی خوزستان
3- پیشنهادهای تحقیق
4- محدودیت های تحقیق
5- پیشنهاد برای مطالعات بعدی
1- بحث و نتیجه گیری
نتایج تحقیق نشان می دهد که شیوة مجموعه سازی فعلی در کتابخانه های عمومی استان خوزستان مورد رضایت مراجعه کنندگان و کتابداران نیست و نمی تواند نیازهای اطلاعاتی و رضایت مراجعین را تأمین کند . گرچه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، هیأت امنای کتابخانه های عمومی کشور ، کتابخانه های عمومی ، کتابداران و مراجعه کنندگان از نظر سیستم و اهداف اداری نوعی پیوستگی به یکدیگر دارند ، اما این تحقیق نشان می دهد که بین این اجزاء ارتباطی هدفدار و سازنده وجود ندارد و آنها مانند تکه های پراکنده و ناموزونی در کنار یکدیگر قرار گرفته اند .
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و هیأت امنای کتابخانه های عمومی کشور در گزینش ، تهیه و سفارش مواد کتابخانه ای به نظرات و تجربیات کتابداران بی توجهی نشان می دهند (جداول 4-19
و 4-20) و بـدون بهـا دادن به کتابـداران گزینش ، تهیـه و سفارش مـواد ، تعیین سهمیه کتابخانه ها
و ارسال مواد را بر عهده گرفته (جداول 4-11 ، 4-12 ، 4-13 ، 4-14 و 4-22) و با این کار عملاً اختیار و قدرت انتخاب کتابداران را در گزینش و تهیه مواد کتابخانه ای سلب کرده اند (جدول شماره 4-17) .
در شیوة فعلی مجموعه سازی در کتابخانه های استان خوزستان ، به دلیل بی توجهی به نظرات کتابداران و دخالت ندادن مؤثر آنان در گزینش و تهیه مواد کتابخانه ای ، کتابداران مانند صدها سال پیش به «نگهبانان کتب» تبدیل شده اند . کتابداران ، کار حفاظت از کتب و مواد کتابخانه ای را بر عهده گرفته و رابط ساده ای بین مراجعین و قفسه های کتاب شده اند . حتی در نظام «قفسة باز» ، نقش رابط بودن نیز تا حد زیادی از بین می رود و مفهوم «نگهبان کتاب» برجستگی بیشتری پیدا می کند .
با چنین تصوری از جایگاه و نقش کتابداران ، تخصص در این کتابخانه ها معنائی ندارد . بی دلیل نیست که 64/63% از کتابداران کتابخانه های مورد پژوهش دارای مدرک دیپلم بوده (جدول شمارة 4-1) و تنها 45/5% از کتابداران در رشتة کتابداری تحصیل کرده اند (جدول شمارة 4-2) .
اهمیت مسئله در این جاست که 64/43% از کتابداران مذکور سابقه ای بین 1 تا 5 سال دارند (جدول شمارة 4-3) یعنی در استخدام و به کارگیری نیروهای جدید نیز تخصص افراد مورد توجه قرار نگرفته است . این امر نشانه ای از بی توجهی مسئولین وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی و هیأت امنای کتابخانه های عمومی کشور نسبت به کتابخانه های عمومی خوزستان است . با توجه به تحقیقات امانی (1374) ، تشیع (1375) ، آشوغ (1376) ، مرجانی (1377) ، حریری (1375) و نورعی (1378) ، می توان این بی توجهی مسئولین ذیربط را به کتابخانه های عمومی کشور تعمیم داد .
در کتابخانه ای که در آن ، کتابداران به نگهبان کتاب تبدیل شده باشند ، قابل انتظار است که مراجعه کنندگان نیز جایگاهی شایسته نداشته باشند . کتابداران که می بایست در اندیشة دستیابی به راه های نو برای شناخت نیازهای جامعة کتابخانه و یافتن و جذب ابزارهای جدید برای تسریع در گردآوری منابع اطلاعاتی تازه و سرعت در دستیابی مراجعین به مواد مورد نیاز باشند ، در فکر حفاظت از کتب و نگهبانی از آنها خواهند بود .
در چنین شرائطی حتی کمتر استفاده کردن از مواد و مراجعه کنندة کمتر به طول عمر مواد کتابخانه ای خواهد افزود ! بنابراین چه دلیلی برای تشکیل کلاس ، چاپ و تکثیر راهنما یا تهیه نوارهای ویدئویی برای آموزش مراجعین به منظور بهره گیری از کتابخانه وجود خواهد داشت ؟ اگر مراجعه کننده ای پرسشی کرد ، بهترین و بی دردسرترین راه ، راهنمائی شفاهی خواهد بود (جدول شمارة 4-25) .
از نکات دیگر اینکه کتابداران هیچ نقشی برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و هیأت امنای کتابخانه های عمومی کشور در آگاه سازی آنان از نیازهای اطلاعاتی مراجعین ، قائل نیستند و از طرق دیگـری از نیـازهـای اطـلاعـاتـی مـراجعین مطلـع مـی شونـد (جـدول شمارة 4-28) . امـا همین وزارتخانه و هیأتی که در آگاه کردن کتابداران نقشی ندارند ، برای مراجعه کنندگان مواد کتابخانه ای گزینش می کنند ، سفارش می دهند و پس از تهیة مواد آنها را بین کتابخانه های عمومی تقسیم می کنند (جداول شمارة 4-11 ، 4-12 ، 4-13 ، 4-14 و 4-22) . در این شرائط طبیعی خواهد بود که فضای مشخصی در کتابخانه های عمومی برای امور انتخاب و تهیه و سفارش ، پیش بینی نشده باشد زیرا انتخاب و تهیه و سفارش مواد کتابخانه ای بر عهدة کتابداران و سرپرستان کتابخانه های عمومی استان خوزستان نیست (صفحة 36) و بنابراین لزومی نخواهد داشت که آنان از بودجة سالانة کتابخانه اطلاعی داشته باشند (جداول شمارة 4-33 و 4-34) .
اختلاف فاحش بین کتابخانه های عمومی استان خوزستان از نظر تعداد کتب و مجلات ، بدون توجه به نیاز مراجعه کنندگان از دیگر پیامدهای منفی سیاست فعلی در گزینش و تهیه مواد کتابخانه ای است (جداول شمارة 4-7-1 و 4-7-2 و 4-8-1 و 4-8-2)
37/28% مراجعین نیز معتقدند که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در انتخاب مواد کتابخانه ای دخالت مستقیم دارد . این درصد در مقایسه با سایر گزینه ها بیشترین مقدار است (جدول شمارة 4-46) . همچنین 34/82% مراجعه کنندگان معتقدند که نظر آنان در انتخاب و خرید کتاب های کتابخانه در حد «خیلی کم» و «کم» مؤثر است (جدول شمارة 4-60) . مجموعه سازی با روندی که کمترین توجه و ارزش را برای درخواست و نیازهای مراجعه کنندگان قائل باشد ، تناسبی با فلسفة وجودی و اهداف کتابخانه های عمومی ندارد .
این امر موجب شده که 86/42% از مراجعین ، گزینه «کم» را برای میزان رضایت از کتابخانه های عمومی انتخاب کنند . با در نظر گرفتن انتخاب گزینة «خیلی کم» با 29/13% ، مجموعاً 15/56% مراجعین از کتابخانه های عمومی مورد پژوهش ، در حد «خیلی کم» و «کم» اظهار رضایت کرده اند . معنای روشن تر این است که مراجعین از کتابخانه های عمومی استان خوزستان راضی نیستند (جدول شمارة 4-56) .
بدین ترتیب کتابخانه های عمومی استان خوزستان ، فاقد نظامی فعال ، پویا و بالنده هستند و تأثیری فراخور اهداف و وظایف کتابخانه های عمومی ندارند . روند مجموعه سازی در این کتابخانه ها ، روندی غیر علمی ، ناموزون و خسارت زا می باشد . این امر مؤید یافته های عصاره (1368) در مورد نامناسب بودن مواد کتابخانه های عمومی استان خوزستان با نیازهای مراجعین است . همچنین تحقیقات تشیع (1375) ، آشوغ (1376) و حریری (1378) را در زمینة نامناسب بودن مواد کتابخانه های عمومی با نیازهای مراجعه کنندگان تأئید می کند .
کتابخانه های عمومی استان خوزستان ، از اهداف و وظایف خویش در بالا بردن و عمق بخشیدن به فرهنگ عمومی و رفع نیازهای اطلاعاتی مردم فاصله گرفته و به محلی برای مطالعة درسی دانش آموزان تبدیل شده اند و بخشی از وظایف کتابخانه های آموزشگاهی را ایفاء می کنند . 73/72% کتابدارانی که پرسشنامه های آنان مورد ارزیابی قرار گرفته ، معتقدند که مراجعه کنندگان دارای تحصیلات زیـر دیپلـم و دانش آمـوز ، اکثر مراجعه کنندگان به کتابخـانه را تشکیل مـی دهند (جدول شمارة 4-24) .
26/42% مراجعین نیز دارای سطح تحصیلات زیر دیپلم و دانش آموز (جدول شمارة 4-35) بوده و سن 71/60% آنها کمتر از 20 سال بوده است (جدول شمارة 4-38) . 06/67% مراجعین اظهار داشتند که برای مطالعه کتابهای درسی به کتابخانه های عمومی مراجعه می کنند (جدول شمارة 4-40) . این داده ها نشانگر دور شدن کتابخانه های عمومی استان خوزستان از وظایف اصلی خویش و نزدیک شدن به اهداف و وظایف کتابخانه های آموزشگاهی است . این نتیجه گیری مؤید تحقیق مرجانی (1377) در زمینة تبدیل کتابخانه های عمومی شهر ری به «محلی برای مطالعه دروس تحصیلی و تست کنکور» و دور شدن این کتابخانه ها از رسالت و هدف یک کتابخانه عمومی می باشد .
این تحقیق نشان می دهد جنسیت مراجعین در اعلام نظر آنها تأثیر تعیین کننده ای نداشته و عموماً دو گروه مرد و زن در زمینه های مورد سؤال ، پاسخ های مشابه داده اند .
2- مشکلات کتابخانه های عمومی استان خوزستان
اگر یافته های تحقیق حاضر در ارتباط با روند مجموعه سازی در کتابخانه های عمومی استان خوزستان را بخواهیم جمع بندی کنیم ، می توان اهم مشکلات این کتابخانه ها را به طور خلاصه چنین بیان کرد :
1- بی توجهی به نیاز مراجعه کنندگان
2- نقش نداشتن کتابدار در گزینش مواد کتابخانه ای
3- کمبود نیروی متخصص
4- آشنا نبودن نیروی انسانی با علوم و فناوری روز
5- عدم وجود انگیزه در کتابداران برای شناساندن کتابخانه
6- نداشتن اعتبار لازم برای خرید کتاب و مواد کتابخانه ای
7- ثبات دیدگاه سنتی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و هیأت امنای کتابخانه های عمومی کشور در مورد وظیفة کتابداران و کتابداری
8- کمبود منابع غنی علمی و روزآمد در کتابخانه های عمومی
9- برقرار نبودن امانت بین کتابخانه ای
3- پیشنهادهای تحقیق
همانگونه که قبلاً اشاره شد این پژوهش ، تحقیقات پیشین دربارة نامتناسب بودن مواد گردآوری شده در کتابخانه های عمومی با نیازهای مراجعه کنندگان را تأئید می کند و نشان می دهد که در نظام مجموعه سازی کتابخانه های عمومی ، تغییرات بنیادی ضروری است .
پیشنهاد می شود با توجه به ناصحیح بودن شیوة فعلی مجموعه سازی در این زمینه تحقیقاتی صورت گیرد که چرا مسئولین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و هیأت امنای کتابخانه های عمومی کشور هنوز به این شیوة ناکارآمد و زیان آور در مجموعه سازی اصرار دارند ؟
آنچه در این تحقیق روشن شده است عدم مراجعه گروه های مختلف مردم به کتابخانه های عمومی است . به نظر می رسد که به دلیل در صد بالای دانش آموزان در مراجعه به کتابخانه های عمومی استان خوزستان ، این کتابخانه ها بیشتر نقش کتابخانه های آموزشگاهی را ایفاء می کنند . چرا که انتظار این است که اقشار ، گروه ها و افراد مختلف با مدارک تحصیلی متفاوت و مشاغل متنوع به این کتابخانه ها مراجعه نمایند اما این تحقیق نشان می دهد که کتابخانه های عمومی استان خوزستان دارای چنین مراجعه کنندگانی نیستند .
از جمله تحقیقاتی که لازم است انجام گیرد همین است که چرا کتابخانه های عمومی استان خوزستان ، نتوانسته اند موفق به جذب افراد با مشاغل ، رشته ها و مدارک تحصیلی متنوع شوند ؟ چرا مردم آن چنان که انتظار می رود ، به کتابخانه های عمومی استان خوزستان ، مراجعه نمی کنند ؟
همچنین موارد زیر به عنوان پیشنهاد ذکر می شوند :
1- تهیه ، تدوین و تصویب قانون جدید کتابخانه های عمومی کشور
2- برقراری ارتباط بین کتابخانه های عمومی و مراکز علمی و تحقیقاتی برای شناخت نیازهای مراجعین و ارائه راه حل ها
3- واگذاری انتخاب و سفارش کتاب به کتابداران و مسئولین محلی و مراکز استان
4- بکارگیری نیروهای متخصص کتابداری و آموزش مداوم نیروی انسانی
5- ایجاد شبکة کتابخانه های عمومی در سطح استان خوزستان و برقراری امانت بین کتابخانه ای به منظور تأمین بخشی از نیازهای اطلاعاتی مراجعین
6- افزایش اعتبارات کتابخانه ها از طرق مختلف ( مالیات ، ترغیب مراکز تولیدی محلی برای اهداء کتاب و امکانات و… )
7- توجه جدی به وضعیت معیشتی کتابداران
8- افزایش منابع علمی و روزآمد ساختن مجموعه
9- توجه بیشتر گروه های کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه ها به کتابخانه های عمومی از طریق گنجانیدن دروسی در ارتباط با کتابخانه های عمومی و هدایت رساله های دانشجویان کارشناسی ارشد به مطالعة علمی و دقیق مسائل مبتلابه کتابخانه های عمومی کشور
4- محدودیت های تحقیق
همانند بسیاری از تحقیقاتی که در این کشور صورت می گیرد ، در این تحقیق نیز محدودیت هائی وجود داشت که بطور خلاصه به اهم آنان اشاره می شود :
1- بی توجهی به تحقیقات در بین متولیان فرهنگی : این محدودیت باعث شد چندین بار به مرکز استان مراجعه شود تا نسبت به ارسال پرسشنامه ها برای کتابخانه ها اطمینان حاصل شود . علی رغم پذیرش هزینه های بازگشت پرسشنامه ها ، پاسخی که پژوهشگر شنید این بود که « منتظر کتابخانه ها نباشید ، شخصاً به همة کتابخانه ها مراجعه و پرسشنامه ها را دریافت کنید زیرا مسئولین کتابخانه ها حوصله ! و وقت ! جمع آوری و ارسال پرسشنامه ها را ندارند .»
حتی در حوزة دانشگاهی نیز چنین بی رغبتی هایی به تحقیقات دیده می شود . بنی اقبال (1372) در تحقیقی پیرامون کتابخانه های دانشکده های دانشگاه تهران از عدم تکمیل و بازگشت برخی پرسشنامه ها گلایه کرده می نویسد اکثر مدیران دانشکده ها و مسئولان کتابخانه هایی که پرسشنامه خطاب به آنها بود ، خود را موظف به پاسخگوئی نمی دانستند و از واگذاری پرسشنامه ها به بخش هایی از کتابخانه که توانایی پاسخگویی را داشتند نیز ، خودداری کردند .
2- بی توجهی به تکمیل پرسشنامه ها از سوی برخی کتابداران
3- بی توجهی به تکمیل پرسشنامه ها از سوی برخی مراجعین
4- کمبود شدید منابع و مدارک مورد نیاز تحقیق : برخی منابع مورد نیاز در کتابخانه های عمومی خوزستان و کتابخانه های دانشگاه آزاد اسلامی مورد مراجعه ، وجود نداشت . عدم برقراری امانت بین کتابخانه ای نیز امکان درخواست منابع از کتابخانه های سایر استانها را منتفی می ساخت . حتی کتابخانه های دانشگاهی دولتی استان خوزستان نیز به دلیل اینکه قراردادی با دانشگاه آزاد اسلامی ندارند ، حاضر به همکاری و ارائه منابع مورد نیاز برای مطالعه در سالن کتابخانه نشدند .
پیوست شماره 1
نمودارهای پرسشنامه کتابدار
بهروز فرهادیان - اردیبهشت 1394 bfarhadian37@gmail.com -
عادت
رفتارهای متنوع انسان به اشکال مختلف قابل بررسی است . در این نگاه تکرار و یکنواختی مد نظر است . تکراری که منجر به عادی شدن و دوری از تفکر شده است . خواب و خوراک و کار و استراحت بقدری معمولی شده که برخی صحبت درباره آنها را بر نمی تابند چه به اینکه درباره آن فکر کنند . اما عادی شدن می تواند به معنی دوری از تفکر نباشد .
هر روز آسمان ، زمین و اطرافیان دیده می شوند ولی کمتر درباره آنها اندیشیده شده است . اینها در ابتدا چه بوده اند ، چکونه بوجود آمدند و به کجا می روند ؟ علم به برخی ابهامات پاسخ می دهد . اما پاسخها نیز، سؤال برانگیزاند زیرا آفریننده نمی تواند به تجربه در آید یا آزمایش شود چون در این حال پدیده ای مادی و دارای محدودیت ها و نواقص می شود .
اما همه پدیده ها قابل تعمق اند . این همه نظم و ارتباط اجزاء با یکدیگر نمی تواند تصادفی باشد . مثلا ارتباط مغز با سایر اجزاء بدن تفکر بر انگیز است اما چنان به این امور عادت شده که عادی شده اند . یعنی عادت این حالت را بوجود آورده که این گونه مسایل عادی و معمولی و قابل انتظار هستند . ولی گاهی دانشمندان در مورد موجودی چنان اختلاف می کنند که سوال پیش می آید که آن موجود در ابتدا و بدو پیدایش با چه علمی و چگونه بوجود آمد ؟
این گونه سوالات علم و اراده را در خلق موجودات نشان می دهد . چنان علم و اراده ای که دانشمندان از درک آن عاجز مانده اند . یعنی دانشمندان چیزهایی درک می کنند که مردم همیشه با آن سر و کار دارند و برای آنها عادی شده است . ابزار و آلاتی که دانشمندان بکار میگیرند آنان را در فهم بیشتر کمک می کند ولی به معنای دوری از گرایش های انسانی نیست .
در واقع دانشمندان با کار روی پدیده هایی که عادی شده اند اطلاعات جدیدی بدست می آورند . امری که نشان می دهد بسیاری از معارف در پرده عادت محبوس شده اند . عادت ، شگفتی ها را قابل انتظار و معمولی می بیند . اما وقتی پرده گشایی می شود اطلاعات تازه ای بدست می آید که گاهی شگفت آور است .
می توان گفت برای بدی و خوبی ، عادت به وجود می آید و اگر بتوان کار خوب و نیک را چندان تکرار کرد تا بصورت عادت در آید ، کار بزرگی است . اینجاست که مبارزه با نفس معنا می یابد
بهروز فرهادیان - اردیبهشت bfarhadian37@gmail.com - 1394
زندگی ایرانی
زندگی با همه فراز و فرودها ادامه دارد . زندگی اشکال مختلف دارد که گاهی مجموعه ای از انسانها شیوه ای متفاوت از دیگران دارند . این تفاوت به جهت تفاوت در نگرش ها ، عادی است . اما با اینی تفاوت ها ، همه به دنبال زندگی بهتر و راحت تر هستند .
آنچه نوشته می شود به این معنی نیست که در مورد برخی ملل دیگر صادق نمی باشد بلکه اوضاع ایران شرح داده می شود . می توان گفت در ایران از گذشته های دور زندگی بهتر مد نظر بود . زندگی بهتر و مفید در ارتباط با خانواده معنی می دهد . این بود که ایرانی ها به خانواده اهمیت می دادند و زندگی را بر این اساس می گذاشتند . ارتباط با همسایگان و خویشاوندان پیامدهای این موضوع بود . این ارتباطات باعث شد جامعه ای قوی و با ثبات به وجود بیاید به حدی که در برابر شدیدترین تهاجمات فرهنگی مقاومت و پایداری کند .
ملت هایی بودند که وقتی مورد تهاجم قرار گرفتند به طور کامل فرهنگ خود را از دست دادند و فرهنگ مهاجمین مسلط شد اما ایرانیان حتی با حمله اعراب هم فرهنگ خود را از دست ندادند . با پذیرفتن آگاهانه اسلام ، فرهنگ خود را کامل کردند و با تحقیق و فعالیت آگاهانه چهره تازه ای از اسلام ارائه کردند . نگاهی تازه به اسلام که دستورات جدیدی را شناختند و با عمل به آن زندگی را بهتر و با معنی کرد .
خودباوری و تکیه بر فرهنگ خویش در رفتارها نمودار است . با تکیه بر خودباوری است که رفتار خود را با آرامش انجام می دهند و به خدا توسل می کنند . خدایی که از همه چیز بی نیاز است اما همه به او نیازمندند .
به دستوراسلام ، تکیه بر پدر و مادر و مشورت با آنان و استفاده از تجربه ها کار همیشگی است . پدر و مادری که چیزی را از فرزندان دریغ نمی کنند و حتی خود ناراحتی ها و کمبودها را تحمل می کنند تا فرزندان احساس راحتی کنند که شادمانی را به دنبال دارد .
سفره انداختن و همه به گرد هم جمع شدن و حتی با هم مسافرت کردن از دیگر کارهای آنان است . در این موقعیت هاست که اختلافات را از بین می برند . اختلافاتی که در زندگی انسانی ، قابل پیش بینی است . علاوه بر این تجربه های جدیدی کسب می شود و دوستی ها و لذت زندگی را بیشتر می کند .
ایرانیان ، این زندگی بهتر را ادامه دار می دانند که مرگ پایان آن نیست و این اعتقاد را از دین آسمانی اسلام گرفته اند . مرگ گذرگاهی است به زندگی جاودانه که نتیجه اعمال خود در دنیا را می بیند . اعمال و رفتار خاصی هم که انجام می دهد ، مرتبط با همین معنا است . این مقاومت امروز هم ادامه دارد و خانواده ها این مسئله را به فرزندان خود آموزش می دهند .
سستی و از هم پاشیدگی خانواده هدف مخالفین است . برنامه های متعدد ماهواره در قالبهایی مثل فیلم و داستان در همین جهت است . تلاش بیگانگان بر این است که کم کم خانواده ها را پراکنده کنند و مردم را به آنچه خود می خواهند ، بکشانند .
بهروز فرهادیان - bfarhadian37@gmail.com
دوگانگی رفتار و گفتار مسئولین
رفتارهای انسان به طرق مختلف قابل نقد است . هرچقدر فعالیت انسان در جامعه بیشتر باشد حساسیت هم بیشتر می شود . شکل گیری جامعه بدون وجود مسئولین مقدور نیست . مسئولین همیشه زیر ذره بین هستند و رفتار و گفتار آنان به نقد کشیده می شود . انتظار این است که رفتارها قابل توجیه و قابل قبول باشند . انسان که معصوم نیست پس گاهی خطا و اشتباه می کند ولی مهم این است که تلاش بر این باشد که خطاها را کم کند . پس مسئولین هم اشتباه می کنند و تلاش برای توجیه معنا ندارد .
در جامعه همه رفتارها شبیه به هم نیست اما کسی تفاوت گفتار و کردار را نمی پسندد . این موضوع در مورد مسئولین جدی تر است و مسئولیت هر چه بالاتر رود توجه بیشتر می شود . به همین توضیح ، نقد مسئولین حکومتی ، عادی و قابل پیش بینی است . پس وقتی تفاوت در گفتار و کردار در بین مردم پذیرفته نیست بین مسئولین جدی تر است .
سخن این نیست که نباید پیشرفت کرد بلکه سخن این است که نفاق در گفتار قابل توجیه نیست و مسئولین نباید از امکانات به نفع خود استفاده کنند . در جامعه اسلامی آنکه قدرت به دست می گیرد باید بداند این قدرت موقتی و گذرا است پس برای مردم باید خدمت کرد که رضایت خدا را به دنبال دارد . چشم پوشی از خواسته های ناحق ، نقطه ضعف نیست بلکه دلیل توانایی است .
گاهی برخی مسئولین حکومت و جامعه ای را خطاکار و زیانبار برای بشریت می دانند اما خود به این گفته عمل نمی کنند . گویا بدی آنها برای دیگران است و شامل خودشان نمی شود . فرزندان همین منتقدان برای ادامه تحصیل به کشور خود پشت می کنند و این کشورهای سرزنش شده را برمی گزینند . این دوگانگی و اثرات مخرب آن قابل توجیه نیست . اثرات این دوگانگی به شکل های مختلف دیده می شود . کم باوری نسبت به حرف های آنان از جمله آثار است .
بی توجهی به راستگوئی از جمله اثرات است که پیامدهای تلخی برای جامعه دارد . وقتی مردم صداقت و راستی را نیافتند هر گونه که تشخیص بدهند ، عمل می کنند که منجر به پراکندگی و تکرار می شود و دولت مجبور به اصلاح بوده و بسیاری هزینه ها از بین می رود . آثار فرهنگی و تربیتی نیز بحث مستقلی است که نباید نادیده گرفته شود . آنکه مسئول می شود باید خود را همردیف مردم کم بضاعت جامعه بداند و درد آنها را احساس کند و برای آینده ای بهتر تلاش کند .
بهروز فرهادیان bfarhadian37@gmail.com -
آفرینش انسان
تفکر در پدیده ها زیاد توصیه شده اما عادت ، مشکلات بسیاری بوجود آورده است . مثلا دیدن زمین و آسمان امری عادی شده حال آنکه قرآن بسیار به تفکر در آسمان و زمین دعوت کرده است . یعنی عادت ، انسان را از تفکر در بسیاری زمینه ها دور کرده و حتی این موضوع را به سخره میگیرد ولی سخن حق همیشه گفتنی و قابل تامل است . بنابراین عادت را نباید مانعی در مقابل تفکر قرار داد . با این مقدمه به اصل موضوع پرداخته می شود .
آفرینش هر موجودی را از جنبه های مختلف میتوان دید . اما بسته به نوع نگرش ، نتایج خاص بدنبال دارد . همین است که افراد مختلف نتایج مختلفی در مورد یک پدیده دارند . اما عادت همه چیز را برای انسان عادی جلوه می دهد . ولی هر بار تفکر جدی درباره موجودات نکات حیرت آور جدیدی بدنبال دارد که نهایتی برای آن قابل تصور نیست . مثلا تفکر درباره ظاهر انسان تامل برانگیز است .
میلیاردها میلیارد انسان زندگی میکنند یا زندگی کردند اما شکل و شمایل متفاوت با یکدیگر دارند یا داشتند . اجزاء بدن هر کس با دیگری متفاوت است و گاه این تفاوت راهی برای شناسایی است . در اندازه ای بسیار کوچک بنام صورت شکل های متفاوتی آفریده شده است که جداسازی را امکان پذیر می کند . انسان ها با رنگ و نژاد و ملیت متفاوت زیست می کنند اما یکدیگر را تشخیص می دهند .
رفتارها با روبرو شدن با چهره ها معمولا متفاوت است چرا که برخی پیش برداشت ها را بیدار می کند و این بیداری منشاء تفاوت در رفتارهاست . این ها یافته های سالها مطالعاتی است که درباره انسان بود ولی این مسئله و چنان عادی شده که تفکر برانگیز نیست .
میلیون ها نفر در دنیا اجزاء مختلف بدن انسان را مطالعه می کنند و همه در اعتقاد به نظم پدیده ها مشترکند . قوانین مختلفی که ارایه شده و از آنها تبعیت می شود بر این مبنا است . این قوانین در همه کشورها قابل قبول است و دلیلی بر مخالفت نیست . قوانین و یافته های پزشکی تنها نمونه ای از این قوانین است . کار ارزشمند اهداء عضو و نجات زندگی انسان دیگر هم با اعتقاد به این اشتراک است .
این همه اشتراک و پیامدها ، بدون حکمت نیست و خالق واجد علم و حکمت است . تصوری غیر از این بن بست کننده است . کفار چطور با بی اعتقادی کنار می آیند و تازه ادعاء هم می کنند ؟
خالقی که بدون داشتن نمونه دست به خلقت زده خالق بسیار عالم و توانایی بوده است . علم و اراده نامتناهی که در این شگفتی ها مشاهده می شود خود تآمل بر انگیز است . اجزاء شکل یافته و ارتباط آنها با یکدیگر حکایت از دانش خلق آنهاست . اما انسان فراموشکار همه چیز را عادی می بیند و سخن اینگونه را تعجب برانگیز می داند .
بهروز فرهادیان bfarhadian37@gmail.com -
قانون
بشر در دوران مختلف به اموری خاص معتقد بود . اموری که او را به انجام کارهایی وا می داشت یا منع می کرد . قبایل وقتی ارتباط را بیشتر کردند و به هم پیوستند امور مشترک امر و نهی را پذیرفتند و به اموری عمل می کردند یا از انجام اموری پرهیز داشتند . وقتی جوامع بزرگ شکل گرفت پایبندی به امور مشترک معنایی اساسی یافت . حفظ جامعه منوط به پذیرش قانون یعنی اشتراک در انجام بایدها و نبایدها داشت اما سوال مهم این شد که "بایدها و نبایدها" را از چه منبعی گرفت . خلاصه کلام اینکه از اینجا جوامع متفاوت شدند .
برخی خود را قانونگذار می دانستند چون قدرت داشتند و روشن است در چنین حالتی قانون در خدمت حاکمیت است . در ادوار تاریخ تا کنون چنین کسانی دیکتاتوری را رواج دادند . آنچه می خواستند به نام قانون می نوشستند و مردم بالاجبار می بایست اجرا می کردند .
عده ای در مخالفت با دیکتاتورها قیام کردند و حکومت تشکیل دادند . قانون نوشتند و به اجرا گذاشتند اما به مرور زمان همان شیوه های دیکتاتورها را در پیش گرفتند چون خود فرمان به نوشتن قانون میدادند و چنان نوشته می شد که آنها می خواستند بنابراین اجرا قانون در جهت اهداف آنها بود . مردم بالاجبار مطیع می شدند و همان که آنها می خواستند به اجرا در می آمد .
بعضی حاکمیت را از آن مردم می دانستند و سعی در رضایت آنها داشتند . عملی انجام می داددند که خوشحالی مردم را در پی داشته باشد اما کم کم همین امر مایه انحراف آنان شد . عده ای عاقبت اندیش و سواستفاده کننده اطراف آنها را گرفتند و با ظاهرسازی بدنبال اهداف خویش بودند .
همه در اینکه منشاء قانون انسان است ، مشترک هستند و به همین جهت اشتراک در ابهامات و مشکلات هم دارند . فانون زمانی می تواند عاری از چنین نواقصی باشد که منشاء فرانسانی داشته باشد . بنا به دلایل متعدد ، قرآن چنین منشایی دارد . خالق هستی بودن ، آگاهی و اختیار کامل از جمله صفات خالق قرآن است . قرآنی که طی بیش از چهارده قرن عرضه جهانی ، کوچکترین ایرادی بر آن وارد نشده و چون جاودانه است در آینده هم چنین خواهد بود .
قرآن ، فراانسانی و عاری از نواقص است . برای همه افراد بشر پیام دارد و اطاعت از آن آرامبخش و سعادت آفرین است . مرد و زن ، سیاه و سفید و خوب و بد نمی نماید و همه را دعوت به هدایت می کند . قانونی که قرآن ارایه می نماید همه گیر و بدون استثناء است . اعتقاد به برترین بودن قرآن قدم اول است . بعد ایمان و عمل به قرآن مهم است . عمل به قرآن برتری مععنقدین را نشان می دهد .
متاسفاته امروزه برخی مسلمانان تنها با اعتقاد صوری و نه با عمل به قرآن ، با دشمنان دوست شده اند و اسلام را به گونه ای دیگر می شناسانند . جدایی از قرآن موجب فقر و پراکندگی مسلمانان شده است . چیزی که مخالفین اسلام میخواهند همین است که آنرا موجب درماندگی بدانند حال آنکه قران دعوت به بهره گیری صحیح از دنیا نموده است . دنیا تنها فرصت حیات بشر است و بی آنکه حق کسی را بگیرد باید حق خود را بدست آورد .
قرآن حوادث مختلف را به گونه ای بیان کرده که امروزه علوم تجربی با ده ها دانشمند تنها به بخشی از آن پی برده است اما مسلمانان تحت تاثیر دیگران دل به بیگانگان داده و چشم به آنها دوخته اند .
راه صحیح این است که با عمل به قرآن جامعه ای سرشار از نشاط و شادمانی و تامین شده از نظر نیازهاای روزانه مردم بدور از رذایل اخلاقی بنا نهاد و راه را بر بیگانگان بست . در چنین حالی ، قوانین قرآن بیشتر چهره می نمایند و زمینه بهتری برای عملی شدن دستورات اخلاقی و ادراکی آن فراهم می شود .